Thực hiện hướng dẫn tại Thông tư số 04/2010/TT-BVHTTDL quy định việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tỉnh Điện Biên đã tiến hành lựa chọn các di sản đảm bảo các tiêu chí theo quy định để lập hồ sơ khoa học.
Việc lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được tỉnh Điện Biên triển khai thực hiện từ năm 2012 và còn được đưa vào nhiệm vụ trọng tâm của Đề án tiếp tục bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên gắn với phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016 - 2020, định hướng đến năm 2025. Theo đó, hàng năm Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành kế hoạch lập hồ sơ khoa học cho các di sản được lựa chọn từ kết quả kiểm kê hoặc theo đề xuất của các địa phương có di sản.
Sau 10 thực hiện hướng dẫn tại Thông tư số 04/2010/TT-BVHTTDL, công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã đạt được một số kết quả nhất định.
Tính đến nay, tỉnh Điện Biên đã kiểm kê được 18 dân tộc, thuộc 06 nhóm ngôn ngữ, mỗi dân tộc đã được tiến hành kiểm kê toàn diện về 07 loại hình di sản văn hóa phi vật thể theo quy định; có 09 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, bao gồm: Nghệ thuật Xòe Thái tỉnh Điện Biên; Tết Nào pê chầu của người Mông đen tại bản Nậm Pọng, xã Mường Đăng, huyện Mường Ảng; Lễ Kin pang then của người Thái Trắng tại bản Na Nát, phường Na Lay, thị xã Mường Lay; Lễ hội đền Hoàng Công Chất tại Thành Bản Phủ, xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên; Tết té nước (Bun huột nặm) của người Lào tại bản Na Sang 1, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên; Nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mông hoa tại bản Cổng Trời, xã Sa Lông, huyện Mường Chà; Lễ cúng bản (Gạ ma thú) của người Hà Nhì; Tết Hoa của người Cống, lễ Tủ Cải của người Dao quần chẹt.
Ngoài ra, tỉnh có 02 di sản văn hóa phi vật thể tham gia vào bộ hồ sơ đề cử quốc gia đề nghị UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại: “Nghệ thuật Xòe Thái”, di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam”. Trong đó, ngày 13/12/2019, di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.
Để có được kết quả như trên, quá trình kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo quy định có nhiều thuận lợi: Luôn nhận được sự quan tâm chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Điện Biên được đưa vào Nghị quyết, Kế hoạch và các Chương trình hành động của, được cụ thể hóa thành Đề án và các kế hoạch triển khai thực hiện đề án “Bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên, gắn với phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2015, định hướng đến năm 2020” và đã được triển khai đồng bộ từ tỉnh đến cơ sở, trong đó nội dung kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể là một trong những nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai thực hiện; Hệ thống văn bản quy định và hướng dẫn của Nhà nước về di sản văn hóa khá hoàn chỉnh và đầy đủ, chi tiết; các văn bản liên quan tới công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học DSVH PVT được triển khai đồng bộ từ tỉnh đến cơ sở; Luôn có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành và có sự tham gia, hưởng ứng tích cực của cộng đồng các dân tộc những chủ thể di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh; Điện Biên là tỉnh đa dân tộc, đây là điều kiện giúp cho công tác kiểm kê có được bức tranh đa dạng về sắc màu văn hóa.
Bên cạnh những thuận lợi như trên cũng còn những khó khăn nhất định như: Nguồn kinh phí được cấp cho công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học còn hạn hẹp so với yêu cầu thực tế; Điện Biên có địa bàn rộng, các dân tộc sinh sống rải rác, giao thông đi lại khó khăn dẫn đến công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học có nhiều hạn chế; Phần lớn các chủ thể văn hóa - đại diện của cộng đồng trong quá trình cung cấp thông tin không thể diễn đạt bằng tiếng phổ thông một cách thành thạo nên nhiều ý nghĩa, giá trị của di sản chưa được kiểm kê, làm rõ; Một số cán bộ văn hóa - xã hội tại các xã, phường, thị trấn còn thiếu kinh nghiệm và trình độ chuyên môn; việc am hiểu di sản văn hóa dân tộc trên địa bàn phụ trách còn hạn chế.
Từ thực tiễn thực hiện công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của tỉnh Điện Biên trong những năm qua có thể rút ra một số kinh nghiệm có thể vận dụng thực hiện tốt nhiệm vụ trong những năm tiếp theo:
- Một là, luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND đối với công tác kiểm kê và lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể.
- Hai là, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành trong quá trình triển khai thực hiện.
- Ba là, phải có sự đồng thuận, nhiệt tình tham gia của các chủ thể văn hóa, của cộng đồng cũng như sự hỗ trợ của của các già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, thầy cúng và những người có uy tín trong cộng đồng.
- Bốn là, chuẩn bị kỹ khâu xây dựng kế hoạch và hoàn thiện các biểu mẫu phiếu kiểm kê theo hướng dẫn tại Thông tư số 04/2010/ TT-BVHTTDL đồng thời phù hợp với đặc điểm của địa phương; thống nhất khung nội dung báo cáo từ tỉnh đến cơ sở tạo thuận lợi cho việc khai thác, cung cấpvà tổng hợp thông tin.
- Năm là, phân công rõ ràng trách nhiệm của các lực lượng tham gia thực hiện nhiệm vụ; tăng cường kiểm tra giám sát để kịp thời xử lý những khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai.
- Sáu là, kinh phí phải được bố trí kịp thời và đảm bảo cho công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản.
- Bảy là, chuẩn bị các trang thiết bị cần thiết để phục vụ cho quá trình thực hiện như: máy ảnh, máy ghi âm, ghi hình.
- Tám là, làm tốt công tác lưu trữ và phổ biến kết quả kiểm kê làm tiền đề cơ sở cho việc nghiên cứu, bảo tồn, hoạch định chính sách phát triển kinh tế xã hội và lựa chọn các di sản văn hóa tiêu biểu cho việc lập hồ sơ khoa học đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia./.