Văn hóa là nền tảng tinh thần, là động lực và cũng là mục tiêu phát triển trong mọi thời kỳ lịch sử của nhân loại.
Ở Việt Nam, văn hóa luôn giữ vị trí trung tâm trong đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong thời đại mới không chỉ là một nhiệm vụ quan trọng, mà còn là yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đầu tư của Nhà nước và sự tham gia tích cực của Nhân dân.
Ngay từ những ngày đầu sau khi giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm đến văn hóa. Người khẳng định: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” và nhấn mạnh: Muốn cứu nước, muốn kiến thiết, phải có văn hóa… Theo Người, văn hóa có vị trí ngang hàng với chính trị, kinh tế và xã hội. Người nhấn mạnh sự gắn kết nội tại giữa các lĩnh vực: Văn hóa không thể đứng ngoài “mà phải ở trong kinh tế và chính trị” và ngược lại kinh tế, chính trị cũng cũng cần phải thấm đẫm văn hóa. Điều đó cho thấy, đời sống xã hội là tổng hòa của các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội, trong đó, văn hóa giữ vai trò nền tảng tinh thần thuộc về kiến trúc thượng tầng của xã hội. Do đó, một trong những vấn đề cơ bản, hệ trọng là cần giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực khác.
Trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò trọng yếu của văn hóa, đặt ra yêu cầu phải thực hiện hiệu quả các giải pháp “nhằm ngăn chặn có hiệu quả sự xuống cấp về đạo đức, lối sống, đẩy lùi tiêu cực xã hội và các tệ nạn xã hội”; quan trọng hơn, hướng đến hiện thực hóa mục tiêu phát triển “con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022 của Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII tiếp tục xác định phát triển các ngành công nghiệp văn hóa và dịch vụ văn hóa gắn với phát triển du lịch là một trong những mục tiêu quan trọng đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045.
Nhận thức được tầm quan trọng của văn hoá, đặc biệt là công nghiệp văn hóa hiện nay, với mục tiêu xây dựng văn hóa, con người Điện Biên phát triển toàn diện, phù hợp với xu thế thời đại, yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, những năm qua, đặc biệt là từ năm 2023 đến nay, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên Biên đã từng bước triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp và đạt được nhiều kết quả nổi bật:
Hệ thống thiết chế văn hóa từ tỉnh đến cơ sở được củng cố; đời sống văn hóa ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa ngày từng bước được nâng lên. Nhiều di sản văn hóa được kiểm kê, bảo tồn và phát huy giá trị. Hiệu quả quản lý nhà nước trên các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của ngành được nâng cao. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được chú trọng; quản lý và tổ chức lễ hội được quan tâm. Ngành đã tổ chức, phối hợp tổ chức nhiều hoạt động trên lĩnh vực văn hóa, thể thao và gia đình, tuyên truyền cổ động với nhiều hình thức đa dạng, phong phú phục vụ hiệu quả nhiệm vụ chính trị, kỷ niệm các ngày lễ lớn; đảm bảo các sự kiện diễn ra trang trọng, tiết kiệm và hiệu quả.
Các hoạt động thể dục, thể thao trên địa bàn tỉnh diễn ra sôi nổi, phong phú về hình thức, đa dạng về nội dung thu hút đông đảo các tầng lớp Nhân dân tham gia. Tính đến thời điểm hiện tại, số lượng người tham gia tập luyện thể dục thể thao thường xuyên đạt 35% trên tổng số dân toàn tỉnh, số hộ gia đình thể thao đạt 24% trên tổng số hộ gia đình toàn tỉnh, góp phần xây dưungj gia đình văn hóa, gia đình thể thao; khuyến khích mọi người tập luyện thể dục thể thao thường xuyên, nâng cao sức khỏe, cải thiện thể lực, tầm vóc. Thể thao thành tích cao được quan tâm đầu tư, đã đạt được kết quả đáng khích lệ, đặc biệt trong giai đoạn 2020 - 2025, lần đầu tiên tỉnh Điện Biên có huy chương vàng tại đấu trường Đông Nam Á và Seagame ở môn Karate.
Các hoạt động văn hóa, thể thao được gắn với phát triển du lịch có bước đột phá. Nhiều chương trình, sự kiện quy mô quốc gia, quốc tế được tổ chức thành công như Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên 2024 với chủ đề “Vinh quang Điện Biên Phủ - Trải nghiệm bất tận” gắn với kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ; Lễ hội Hoa Ban hằng năm... Công tác xúc tiến, quảng bá du lịch tại các tỉnh, thành phố trong cả nước và nước ngoài được coi trọng. Tổng doanh thu từ hoạt động du lịch năm 2024 đạt 3.321,08 tỷ đồng tăng trưởng 89,7% so với năm 2023. 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh Điện Biên đón 824,9 ngàn lượt khách du lịch, trong đó khách quốc tế đạt gần 7,5 ngàn lượt. Tổng doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 1.492,1 tỷ đồng.
Lĩnh vực ngoại giao văn hóa, thể thao, du lịch có nhiều khởi sắc với nhiều chương trình ấn tượng như: Tiếp nhận hệ thống chiếu sáng cầu Mường Thanh do Cơ quan phát triển Pháp tại Việt Nam (AFD) hỗ trợ; ký kết Thoả thuận hợp tác giữa Bảo tàng chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ với Khu phức hợp “Pháo đài anh hùng Brest” của Belarus; thực hiện dự án Hành trình tham quan, tìm hiểu lịch sử Điện Biên Phủ do Cơ quan phát triển Pháp tại Việt Nam (AFD hỗ trợ); Lễ hội ném Còn 3 nước Việt Nam - Lào - Trung Quốc lần thứ VIII tại tỉnh Phông-sa-lỳ, nước Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào; Thực hiện tiếp nhận hũ đựng đất “Pháo đài Brest” của Đại sứ quán nước Cộng hoà Belarus tại Việt Nam; Tiếp nhận “Hũ đất thiêng” tại Nghĩa trang tưởng niệm Piskarevskoye do Thống đốc thành phố Saint Petersburg trao tặng Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ; Tổ chức Triển lãm Ảnh chuyên đề “Âm vang Điện Biên” tại thành phố Saint Petersburg nhân kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ; Tham gia tổ chức thành công tốt đẹp Tuần Văn hóa - Du lịch các tỉnh Tây Bắc và thành phố Hồ Chí Minh (Việt Nam) tại tỉnh Luông-pha-bang, nước CHDCND Lào; Tham dự Đại hội khoa học quốc tế lần thứ XII “Thể thao, con người và sức khỏe” tại thành phố Saint Petersburg, tham gia Hội đàm với thành phố Saint Petersburg về thực hiện Thỏa thuận hợp tác giữa tỉnh Điện Biên và thành phố Saint Petersburg, trong đó có nội dung hợp tác về lĩnh vực du lịch, văn hóa; ...
Giai đoạn 2020 - 2025, ngành đã tích cực, chủ động tham gia nhiều sự kiện văn hóa của Trung ương, góp phần quan trọng trong quảng bá văn hóa, thúc đẩy giao lưu, hợp tác và phát triển giữa tỉnh Điện Biên với các tỉnh, thành trong cả nước và đều đạt thành tích cao tại các Hội thi, Hội diễn khu vực và toàn quốc với gần 70 huy chương Vàng, Bạc, giải A, B, C và nhiều Bằng khen của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Ngành đã và đang tích cực chuyển đổi số, bước đầu xây dựng nền tảng văn hóa số, số hóa di sản, xây dựng nền tảng văn hóa số, kết nối công chúng với di sản trên không gian mạng. Xây dựng con người Điện Biên giàu lòng yêu nước, có bản lĩnh văn hóa, tinh thần đoàn kết, ý thức giữ gìn bản sắc dân tộc được.
Phát huy kết quả đã đạt được, thời gian tới Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên tập trung vào một số một số nhiệm vụ và giải pháp:
Thứ nhất, tiếp tục tăng cường nhận thức, tuyên truyền sâu rộng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Nâng cao trách nhiệm của hệ thống chính trị và toàn xã hội về vị trí, vai trò, đóng góp của văn hóa trong phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế; làm cho văn hóa thực sự “đứng ngang hàng với kinh tế, chính trị”. Đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động, nội dung, hình thức tuyên truyền, giáo dục giá trị văn hoá, đạo đức, lối sống cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Đầu tư phát triển các phương tiện thông tin đại chúng, truyền thông mới và hệ thống tuyên truyền trực quan; nâng cao chất lượng các sản phẩm truyền thông, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về tiếp cận thông tin và hưởng thụ văn hóa, nghệ thuật của người dân… khẳng định văn hóa là một trụ cột trong phát triển bền vững.
Thứ hai, rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực văn hóa thuộc thẩm quyền; tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc nhằm phát huy mọi tiềm năng, nguồn lực, tạo động lực cho văn hóa phát triển theo hướng hiện đại, hội nhập và bền vững; thúc đẩy phát triển văn hóa và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trên địa bàn tỉnh.
Nâng cao chất lượng cải cách hành chính, chấn chỉnh lề lối, siết chặt kỷ cương, đổi mới phương thức cung cấp dịch vụ quản lý văn hóa hiệu quả; phân cấp cụ thể trách nhiệm quản lý về văn hóa cho chính quyền địa phương các cấp. Chỉ đạo, triển khai thực hiện hiệu quả các quy hoạch, đề án, chương trình phát triển sự nghiệp văn hóa đã được phê duyệt. Kiện toàn tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.
Thứ ba, xây dựng con người Điện Biên phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế, nâng cao sức mạnh nội sinh nhằm khắc phục những hạn chế, đẩy lùi suy thoái đạo đức xã hội.
Rà soát, ban hành và tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả chính sách, cơ chế khuyến khích, đãi ngộ trí thức, văn nghệ sĩ, nghệ nhân và những tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa phát huy tài năng, năng lực sáng tác, quảng bá văn hóa, nghệ thuật, truyền dạy di sản trong cộng đồng; phát triển sâu rộng hoạt động văn hóa, nghệ thuật quần chúng.
Tăng cường giáo dục nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm thụ nghệ thuật cho Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ thông qua các chương trình giáo dục trong nhà trường, các hoạt động xã hội và trên các phương tiện truyền thông. Bảo đảm quyền tiếp cận, hưởng thụ, tham gia và sáng tạo văn hóa của mỗi người dân và cộng đồng thông qua hoạt động của các đơn vị văn hóa nghệ thuật, câu lạc bộ và hệ thống thiết chế văn hóa từ tỉnh đến cơ sở. Duy trì và nhân rộng các nhóm sở thích, câu lạc bộ,... hoạt động văn hoá, văn nghệ tại cộng đồng.
Thứ tư, xây dựng các trung tâm sáng tạo văn hóa, không gian trình diễn, chợ phiên văn hóa, bảo tàng số. Tiếp tục khai thác, phát huy hiệu quả các thiết chế văn hóa, thể thao từ tỉnh đến cơ sở. Khuyến khích liên doanh, liên kết giữa các thành phần kinh tế với các đơn vị công lập nhằm khai thác, sử dụng hiệu quả các công trình văn hóa, thể thao công cộng. Tập trung xây dựng, nâng cấp một số công trình văn hóa có quy mô, giá trị nghệ thuật cao làm điểm nhấn sản phẩm du lịch của tỉnh gắn với việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa, yêu cầu hội nhập quốc tế. Tiếp tục đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng hoạt động phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đảm bảo đúng thực chất, tránh hình thức gắn liền với cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và các phong trào thi đua. Tiếp tục triển khai, phát huy hiệu quả các hương ước, quy ước, quy tắc ứng xử trong xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Chấn chỉnh kịp thời việc lợi dụng hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo để truyền bá, thực hành mê tín dị đoan, gây mất an ninh, xã hội.
Thứ năm, khuyến khích, tạo điều kiện để mọi người dân chủ động tham gia tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng, phát huy năng lực sáng tạo. Xây dựng thương hiệu cho một số sản phẩm văn hóa đặc sắc. Đẩy mạnh liên kết vùng, liên kết ngành; đổi mới các hoạt động văn hóa phù hợp với sự phát triển của khoa học công nghệ; phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật, tạo điều kiện, phát huy sự sáng tạo cho đội ngũ văn nghệ sĩ để có nhiều tác phẩm có giá trị phản ảnh chân thật, sinh động, sâu sắc đời sống, lịch sử dân tộc, công cuộc đổi mới của đất nước và của tỉnh. Nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền, phổ biến, quảng bá tác phẩm văn học nghệ thuật. Xây dựng, tổ chức hoạt động có hiệu quả phong trào văn hóa nghệ thuật; định kỳ tổ chức các ngày hội, giao lưu, liên hoan văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc theo từng khu vực hoặc từng dân tộc trên địa bàn tỉnh.
Thứ sáu, phát triển văn hóa với phát triển du lịch. Gắn kết chặt chẽ giữa di sản, nghệ thuật biểu diễn, ẩm thực với sản phẩm du lịch văn hóa. Khuyến khích phát triển du lịch văn hóa - trải nghiệm gắn với bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Chủ động hội nhập, tăng cường hợp tác, giao lưu quốc tế về văn hóa; tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật; Phát huy hiệu quả các nguồn lực đầu tư phát triển trong lĩnh vực văn hóa ... hướng tới mục tiêu xây dựng công nghiệp văn hóa thành ngành quan trọng của tỉnh, phục vụ nhu cầu văn hóa, tinh thần ngày càng đa dạng của Nhân dân.
Kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành Văn hóa (1945-2025) là dịp để nhìn lại chặng đường vẻ vang của ngành, tri ân các thế hệ cán bộ đã cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa dân tộc. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để khẳng định vai trò, vị trí của văn hóa trong trong phát triển đất nước nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng. Ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên sẽ tiếp tục là lực lượng nòng cốt trong phát triển con người, xây dựng đời sống tinh thần phong phú, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển nhanh, bền vững, giàu bản sắc của tỉnh trong giai đoạn tới.