Không chỉ được biết đến với chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, Điện Biên còn là nơi hội tụ sắc màu văn hóa của 19 dân tộc cùng sinh sống. Trên mảnh đất địa đầu Tổ quốc, những nét văn hóa truyềna thống vẫn đang được gìn giữ và phát huy, trở thành “chất liệu vàng” để phát triển du lịch bền vững, đồng thời nâng cao đời sống cộng đồng, thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương.
Tài sản vô giá từ bản sắc văn hóa
Giữa những triền núi mây phủ, các bản làng của đồng bào dân tộc Thái, Mông, Khơ Mú, Dao, Hà Nhì, Lào… hiện lên như những nét chạm khắc sinh động trên bức tranh văn hóa vùng cao. Từ dáng nhà sàn ẩn mình trong thung lũng, những chiếc váy xòe rực rỡ sắc màu, tiếng khèn gọi bạn tình, đến món ăn truyền thống mang hương vị núi rừng... tất cả đều phản ánh chiều sâu văn hóa riêng biệt của từng dân tộc. Sự đa dạng, đậm đà bản sắc ấy đã tạo nên một kho tàng văn hóa vô giá, một lợi thế lớn để Điện Biên phát triển những dòng sản phẩm du lịch đặc thù, giàu bản sắc văn hoá.
Nhận thức rõ giá trị này, những năm qua, tỉnh Điện Biên đã chú trọng công tác bảo tồn, phục dựng và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, xem đây là nền tảng cốt lõi trong chiến lược phát triển du lịch bền vững. Các nghị quyết, đề án, chính sách được ban hành kịp thời đã tạo hành lang pháp lý và định hướng rõ ràng cho ngành du lịch. Đặc biệt là Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 07/5/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về phát triển du lịch tỉnh Điện Biên đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 29/7/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về bảo tồn và phát triển văn hoá các dân tộc tỉnh Điện Biên, gắn với phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030. Các Nghị quyết đã xác định rõ quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp phát triển du lịch gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử, tài nguyên thiên nhiên; tăng cường liên kết vùng; chú trọng xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng của tỉnh như: du lịch lịch sử, du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, cộng đồng và nghỉ dưỡng.
Lễ hội Hoa Ban được tổ chức hằng năm, quy mô cấp tỉnh
Một trong những điểm sáng trong việc đưa văn hóa trở thành sản phẩm du lịch tiêu biểu là Lễ hội Hoa Ban - sự kiện văn hóa, du lịch quy mô lớn được tổ chức định kỳ vào tháng 3 hằng năm. Không chỉ đơn thuần là lễ hội, đây còn là dịp tôn vinh vẻ đẹp con người, văn hóa vùng Tây Bắc. Những hoạt động đặc sắc như trình diễn trang phục dân tộc, thi người đẹp Hoa Ban, múa xòe tập thể, trình diễn khèn Mông, các môn thể thao dân gian… đã biến lễ hội thành điểm hẹn lý tưởng của du khách trong và ngoài nước.
Lễ tế thần sông nước cầu mong mưa thuận gió hòa là hoạt động không thể thiếu của Lễ hội Đua thuyền đuôi én
Điện Biên còn sở hữu kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú. Đến nay, tỉnh Điện Biên có 22 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Trong đó, 2 di sản "Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam" và di sản "Nghệ thuật xòe Thái" được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại… Những di sản văn hóa phi vật thể và các làn điệu dân ca, dân vũ, những điệu múa xoè, sạp... đang được tỉnh chú trọng bảo tồn và phục dựng để trở thành những sản phẩm du lịch góp phần làm phong phú dịch vụ trải nghiệm cho du khách. Ngoài ra, du khách còn được tham gia trải nghiệm vào các hoạt động đời sống hàng ngày mang đậm dấu ấn văn hóa của các đồng bào dân tộc như: Nhuộm vải, giã bánh Dày, làm bánh Khẩu Xén, thêu, dệt thổ cẩm, chế biến các món ăn truyền thống... Những trải nghiệm ấy đã trở thành đặc sản không thể thiếu trong hành trình khám phá các bản du lịch cộng đồng.
Đặc biệt, hiện nay, tỉnh Điện Biên đang tích cực kết hợp giữa giá trị văn hóa truyền thống với giá trị lịch sử cách mạng. Cụ thể là việc khai thác, phát huy các di tích Chiến thắng Điện Biên Phủ - quần thể được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt, gồm: Đồi A1, Hầm Đờ Cát, cầu Mường Thanh, Sở Chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ tại Mường Phăng… gắn với các hoạt động văn hóa dân gian của đồng bào dân tộc Thái tại lòng chảo Mường Thanh. Những chương trình tái hiện lịch sử, biểu diễn dân ca dân vũ, trình diễn nghề thủ công truyền thống tại đây không chỉ thu hút khách du lịch mà còn khiến họ cảm nhận được không gian văn hóa sống động, chân thực.
Hướng tới chuyên nghiệp, phát triển bền vững
Mặc dù sở hữu tiềm năng phong phú, song thực tế cho thấy việc khai thác văn hóa để phát triển du lịch tại Điện Biên vẫn còn không ít trở ngại. Nhiều chuyên gia cho rằng, các sản phẩm du lịch hiện nay còn khá đơn điệu, thiếu bản sắc nổi bật và chiều sâu trải nghiệm. Hạ tầng tại một số điểm du lịch cộng đồng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu; trong khi đó, một số lễ hội còn mang tính hình thức, phần hội chưa thực sự hấp dẫn du khách. Đặc biệt, sự thiếu kết nối giữa các điểm đến đã khiến hành trình khám phá trở nên rời rạc, chưa tạo được sức hút mạnh mẽ.
Chia sẻ về vấn đề phát triển du lịch gắn với văn hóa, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Vừ A Bằng nhấn mạnh: Việc phát triển du lịch gắn với văn hóa không thể làm theo cách máy móc, rập khuôn. Thách thức lớn nhất phải giữ được nét nguyên bản, tinh túy trong bản sắc văn hóa truyền thống, vừa phải biết sáng tạo, thổi vào đó hơi thở mới để tạo sức hút đối với du khách. Nếu không khéo, sự can thiệp thiếu tinh tế có thể khiến văn hóa trở thành hàng hóa, làm phai nhạt dần những giá trị truyền thống. Nhận thức rõ điều đó, tỉnh Điện Biên đã chủ động triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm từng bước khắc phục, nâng cao hiệu quả. Một trong những bước đi chiến lược là rà soát, quy hoạch lại các điểm du lịch cộng đồng theo hướng chuyên nghiệp, gắn chặt với lợi thế văn hóa đặc trưng của từng vùng, từng dân tộc. Song song với đó, các chương trình tập huấn về kỹ năng làm du lịch, kỹ năng giao tiếp, giới thiệu bản sắc địa phương được tổ chức rộng rãi giúp người dân nâng cao hiểu biết và tự tin hơn khi tham gia vào hoạt động du lịch.
Không chỉ chú trọng đào tạo, tỉnh còn tăng cường hỗ trợ về mặt tài chính và kết nối thị trường đầu ra cho các sản phẩm OCOP, hàng thủ công truyền thống. Qua đó, tạo đòn bẩy để người dân phát triển kinh tế trên nền tảng văn hóa, đồng thời góp phần bảo tồn những giá trị đang có nguy cơ mai một.
Một điểm sáng khác trong cách làm của Điện Biên là phát triển các đội văn nghệ quần chúng tại cơ sở, nhất là ở những bản làng vẫn lưu giữ nhiều phong tục cổ truyền. Đây là lực lượng nòng cốt trong việc “kể chuyện” văn hóa đến với du khách không chỉ bằng lời ca, điệu múa mà bằng chính cuộc sống thường nhật. Họ vừa là nghệ nhân, vừa là hướng dẫn viên bản địa, giúp văn hóa trở nên gần gũi, chân thực và sống động hơn bao giờ hết.
Cùng với sự vào cuộc của người dân, tỉnh cũng tích cực mời gọi doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực du lịch văn hóa - lịch sử, đặc biệt là những doanh nghiệp có kinh nghiệm trong xây dựng mô hình du lịch cộng đồng nhằm mở ra cơ hội kết nối, tạo sức bật cho du lịch địa phương trên bản đồ khu vực.
Phát triển du lịch từ văn hóa không chỉ dừng lại ở việc trình diễn các giá trị truyền thống, mà quan trọng hơn là làm cho văn hóa trở nên “sống” trong cảm nhận của du khách. Du khách không chỉ đến để “xem” mà còn được “sống” cùng cộng đồng, hòa mình vào nhịp sinh hoạt đời thường, cùng làm, cùng trải nghiệm, cùng lưu giữ những ký ức sâu sắc về một vùng đất đậm đà bản sắc. Đó cũng chính là định hướng mà tỉnh Điện Biên đang kiên định theo đuổi, đặt người dân ở vị trí trung tâm, xem văn hóa là nền tảng và lấy trải nghiệm làm điểm nhấn cốt lõi để tạo nên sức hút bền vững.
“Khi văn hóa không còn là một “bảo tàng sống” để ngắm nhìn từ xa, mà thực sự trở thành một phần trong đời sống cộng đồng và sản phẩm du lịch, thì cũng là lúc Điện Biên khẳng định vị thế riêng của mình, một vùng đất không chỉ ghi dấu trong lịch sử mà còn tỏa sáng bởi sắc màu văn hóa của hiện tại...” - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Vừ A Bằng nhấn mạnh.