"Điện Biên Phủ - Lịch sử và ký ức" là một tác phẩm nghiên cứu lịch sử sâu sắc về trận chiến Điện Biên Phủ, một trong những trận chiến có tính chất quyết định không chỉ đối với Việt Nam mà còn tác động mạnh mẽ đến cả lịch sử toàn cầu. Cuốn sách được viết nhằm cung cấp cho người đọc một cái nhìn chi tiết về diễn biến trận chiến, những chiến lược quân sự phức tạp của hai bên, cũng như những ký ức và di sản mà chiến thắng Điện Biên Phủ để lại.
Tác giả mở đầu cuốn sách bằng việc đặt trận Điện Biên Phủ trong bối cảnh lịch sử rộng lớn hơn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Sau Thế chiến thứ hai, Pháp quyết tâm khôi phục quyền lực tại Đông Dương, trong khi đó Việt Minh, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã khẳng định quyết tâm giành lại độc lập sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời năm 1945. Cuộc chiến kéo dài nhiều năm, với nhiều thắng lợi quan trọng cho phía Việt Minh, nhưng trận Điện Biên Phủ năm 1954 là trận đánh quyết định, đánh dấu sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân Pháp tại Đông Dương. Điện Biên Phủ nằm ở vị trí chiến lược, một thung lũng lớn ở vùng Tây Bắc Việt Nam, nơi Pháp tin rằng họ có thể thiết lập một pháo đài bất khả xâm phạm. Kế hoạch của Pháp là biến Điện Biên Phủ thành căn cứ trung tâm để bảo vệ các vùng thuộc địa xung quanh và ngăn chặn các cuộc tấn công của Việt Minh vào Lào.
Cuốn sách cung cấp một cái nhìn toàn diện về chiến lược quân sự của cả hai bên. Phía Pháp dưới sự chỉ huy của tướng Christian de Castries đã xây dựng hệ thống phòng ngự vững chắc, bao gồm nhiều cứ điểm xung quanh trung tâm thung lũng. Pháp tin rằng với ưu thế về vũ khí và trang bị hiện đại, họ có thể dễ dàng nghiền nát các cuộc tấn công từ phía Việt Minh. Tuy nhiên, Việt Minh dưới sự lãnh đạo của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã thực hiện một chiến lược hoàn toàn khác. Ban đầu, kế hoạch của Việt Minh là tấn công nhanh chóng để giành thắng lợi sớm. Nhưng sau khi cân nhắc kỹ lưỡng tình hình, Đại tướng Giáp đã quyết định chuyển sang chiến lược "đánh chắc, tiến chắc", tức là bao vây, cắt đứt nguồn tiếp tế của Pháp và từ từ tiêu hao lực lượng địch. Quyết định này, dù gây ra nhiều tranh luận lúc bấy giờ, đã trở thành yếu tố then chốt dẫn đến chiến thắng sau này.
Cuốn sách cũng mô tả chi tiết cách mà Việt Minh tổ chức hậu cần để đảm bảo một chiến dịch dài hơi. Với việc chuyển hàng ngàn tấn lương thực, vũ khí và trang bị từ hậu phương lên mặt trận qua những địa hình hiểm trở, quân đội Việt Minh đã chứng minh khả năng tổ chức và tinh thần chiến đấu bền bỉ. Nhân dân Việt Nam, từ đồng bằng đến miền núi, đều góp phần quan trọng vào chiến thắng qua việc cung cấp sức người, sức của cho chiến dịch.
Trận Điện Biên Phủ kéo dài 56 ngày, từ tháng 3 đến tháng 5 năm 1954, với nhiều giai đoạn căng thẳng. Quân Việt Minh bắt đầu tấn công các cứ điểm ngoại vi, từ từ làm suy yếu hệ thống phòng ngự của Pháp. Từng cứ điểm một bị hạ gục, khiến lực lượng Pháp ngày càng co cụm lại và bị áp đảo cả về tinh thần lẫn vật chất. Tác giả cũng mô tả rõ nét sự khốc liệt của các trận đánh, đặc biệt là trận đấu ở đồi A1 (Éliane 2), một trong những cứ điểm quan trọng nhất của Pháp. Các trận đấu ở đây diễn ra vô cùng ác liệt, với nhiều cuộc phản công và phòng thủ dữ dội. Quân Việt Minh đã phải trả giá bằng rất nhiều sinh mạng để có thể chiếm giữ các cứ điểm chiến lược, trong khi quân Pháp dần mất tinh thần và khả năng chiến đấu. Ngày 7 tháng 5 năm 1954, cứ điểm cuối cùng của Pháp bị hạ gục, tướng De Castries bị bắt sống, đánh dấu sự kết thúc của trận Điện Biên Phủ. Thất bại này buộc chính phủ Pháp phải ngồi vào bàn đàm phán tại Hội nghị Genève, dẫn đến việc chấm dứt chế độ thực dân Pháp tại Việt Nam và toàn bộ Đông Dương.
Cuốn sách không chỉ tập trung vào diễn biến trận đánh mà còn khắc họa sâu sắc những ký ức về Điện Biên Phủ. Đối với người dân Việt Nam, Điện Biên Phủ không chỉ là một chiến thắng quân sự mà còn là biểu tượng cho tinh thần quật khởi và lòng yêu nước. Hàng ngàn người lính Việt Minh đã hy sinh vì độc lập tự do, và sự hi sinh đó được ghi nhớ mãi mãi trong lòng dân tộc. Đối với Pháp, Điện Biên Phủ là một cú sốc lớn. Tác giả phân tích những tác động tâm lý mà thất bại này mang lại cho nước Pháp và người dân Pháp, đặc biệt là sự sụp đổ niềm tin vào việc duy trì một đế quốc thuộc địa. Chiến bại tại Điện Biên Phủ không chỉ là sự kết thúc của sự hiện diện thực dân Pháp tại Đông Dương, mà còn khơi nguồn cho phong trào giải phóng dân tộc lan rộng khắp các thuộc địa khác trên thế giới, từ Châu Phi đến Châu Á.
Cuốn sách cũng đề cập đến những bài học lịch sử và chiến lược mà Điện Biên Phủ để lại. Điện Biên Phủ đã chứng minh rằng, dù phải đối đầu với một kẻ thù hùng mạnh hơn về quân sự, nhưng với chiến lược phù hợp, sự kiên trì và lòng quyết tâm, một dân tộc nhỏ bé cũng có thể giành thắng lợi. Những bài học này đã ảnh hưởng sâu sắc đến chiến lược quân sự và chính trị của nhiều quốc gia trên thế giới.
Cuốn sách "Điện Biên Phủ - Lịch sử và ký ức" không chỉ là một tác phẩm lịch sử miêu tả chi tiết về trận chiến mà còn là một tác phẩm mang giá trị ký ức và cảm xúc sâu sắc. Nó khơi dậy lòng tự hào về chiến thắng lịch sử của dân tộc Việt Nam và đồng thời là lời nhắc nhở về những hy sinh to lớn mà thế hệ đi trước đã phải chịu đựng để có được tự do, độc lập. Tác phẩm này là một nguồn tài liệu quý giá cho những ai muốn hiểu sâu hơn về một trong những sự kiện quan trọng nhất của thế kỷ 20.