Hang động Huổi Cang, Huổi Đáp là hang động tự nhiên nằm trên khu vực có tên Pom Thẳm Bẻ có nghĩa đồi hang dê (tiếng địa phương), thuộc địa phận bản Huổi Cang và bản Huổi Đáp, xã Pa Ham, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên.
Di tích gồm hai hang chính gồm:
Hang động Huổi Cang
Hang động có tổng chiều dài 1.016m, cửa hang quay theo hướng Đông Nam, cửa nhỏ hẹp độ dốc lớn, chiều rộng 01m; cao 1,5m. Hang được chia làm ba khoang chính và nhiều ngách nhỏ.
Khoang thứ nhất: dài 214m, nơi rộng nhất của khoang 05 - 10m, cao 10 - 12m, để vào được bên trong du khách phải men theo những tảng đá lớn, ghồ ghề, trần và hai bên vách hang động nhũ đá có hình thù như những móng vuốt tua tủa sắc nhọn, những bức rèm trải dài bí ẩn, nền hang nhũ đá hình những cây măng, hình tượng phật, hình cây nấm khổng lồ, có những cột đá cao 04-05m, đường kính 1,5- 02m phủ nhũ màu vàng, trắng xám đan xen lẫn nhau như phủ một lớp vàng, lớp bạc.
Khoang thứ hai: Ăn sâu xuống lòng đất, có độ đốc thoai thoải, thấp hơn khoang thứ nhất khoảng 05m, để vào được khoang thứ hai, du khách phải khom lưng qua một ngách rộng chừng 02m, cao 0,8m, tại khoang này nơi rộng nhất từ 10-12m, cao 10-15m, tổng chiều dài của khoang là 520m. Trong khoang có rất nhiều nhũ đá mang hình thù vô cùng kỳ lạ, những gườm đá như những dải san hô trải dài 08-10m. Đặc biệt trần hang động nhũ đá kết lại như những cụm đèn chùm, những quả chuông, hay những bức tranh khổng lồ được chạm khắc nhiều hình thù sinh động. Vách hang động nhũ đá mang hình thác vàng từ trên cao đổ xuống nền tung bọt nước trắng xóa như những dòng chảy vô tận, nhũ đá hình các cô tiên đang đùa dỡn trên mặt nước… tất cả đã tạo nên một bức tranh miêu tả cảnh quan sinh động và đầy hấp dẫn du khách thăm quan.
Khoang thứ ba: với chiều sâu 282m, được chia thành hai ngách lớn và một số ngách nhỏ, ở mỗi ngách trên trần và hai bên vách hang động là những khối nhũ đá tua tủa sắc nhọn, với nhiều hình thù các con vật như: Sư tử biển, tê giác một sừng, hình con chim như đang uốn lượn, thỏa mãn trí tò mò khám phá của người xem.
Hang động Huổi Đáp
Hang động Huổi Đáp có tổng chiều dài 350m. Cửa hang động quay về hướng Đông - Nam, có kích thước rộng 03m, cao 1,5m ăn sâu xuống lòng đất, để vào được bên trong hang động du khách phải men theo những tảng đá lớn, ghồ ghề, bám chắc vào vách đá rồi tụt sâu xuống khoảng khoảng 05-07m, khi đặt chân tới đây du khách sẽ ngỡ ngàng trước những khối nhũ đá mang hình thù đẹp mắt, dưới ánh sáng tự nhiên từ cửa hang động hắt vào, cùng với ánh đèn đã làm cho cảnh vật nơi đây, thêm phần huyền ảo, kích thích sự hiếu kỳ, khám phá.
Khoang thứ nhất: dài khoảng 100m, nơi rộng nhất 25-30m, khoang rộng như một hội trường lớn có sức chứa khoảng 1.000 người. Trần hang động cao khoảng 15-20m là những khối nhũ đá màu ánh vàng và xanh xám liên kết thành từng mảng lớn, mang hình thù các con vật như đang ẩn mình trong những nhũ đá, hốc đá và măng đá. Nền hang động chủ yếu là những tảng, phiến đá lớn, do quá trình dư chấn, động đất, cùng sự mài mòn qua thời gian dài các nhũ đá ở vòm đứt, gẫy đâm thẳng xuống nền hang động, tạo thành những ụ đá lớn, một số chỗ nhô lên cao khoảng 04-05m hình thành nên các nhũ đá mang tượng sống động của thiên nhiên, những đàn voi, đàn hươu hay những cột đá, măng đá dài, sắc nhọn chiều cao trung bình khoảng 02-03m hoặc có những cột đá hình thù như cây thông, cây xương rồng hay hình bức tượng phật, tượng ông bụt… tất cả đã tạo nên một khung cảnh kỳ ảo, huyền bí kích thích trí tưởng tượng của người xem. Vách hang động là các gườm đá dài 05-07m màu vàng, xanh xám đan xen như nhưng dải lụa, bức màn gió hay đèn chùm to nhỏ khác nhau cùng hòa quện thành những khối thống nhất, du khách đứng ở vị trí này sẽ có cảm giác như đang ở một tòa lâu đài sang trọng, mát mẻ nhiệt độ trong hang luôn ở mức 20-210C du khách sẽ thích thú khi được khám phá và trải nghiệm.
Khoang thứ hai: dài khoảng 140m, nơi rộng nhất 05-10m, có 02 lối vào và chia 03 ngách nhỏ, ăn sâu xuống lòng đất, bên trong là những khối nhũ đá hình ruộng bậc thang, hình những ang nước được trang trí những đường diềm kẻ ngang màu nâu, màu vàng tương phản, càng vào sâu bên trong là những viên đá cuội tròn, những cột đá, măng đá khổng lồ chống từ nền lên đến trần hang động giống như những gốc cây cổ thụ với bộ dễ dài ăn sâu, bám chắc xuống nền hang động, phần ngọn chống lên trần hang như cành cây với những tán lá tỏa bóng mát cho cả khoang.
Khoang thứ ba: là khoang cuối cùng của hang động, chiều dài khoảng 100m, lối vào nhỏ chiều rộng 0,5m; cao 0,6m đến 1,8m, để vào được bên trong du khách phải nằm nghiêng người để chui qua, sau đó đi khom lưng để khám phá; khoang chia thành hai ngách nhỏ, ăn sâu xuống lòng đất, vòm hang thấp hơn so với hai khoang trước chiều cao trung bình khoảng 02-03m, vách và nền hang động có những khối đá có màu vàng, xám đen liên kết với nhau thành những khối liền mạch, nhẵn nhụi, thông suốt đến tận cuối khoang.
Hang động Huổi Cang, Huổi Đáp hình thành do quá trình kiến tạo địa chất của trái đất cách đây hàng triệu năm, là món quà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất này. Di tích hang động Huổi Cang, Huổi Đáp, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận xếp hạng di tích danh lam thắng cảnh cấp Quốc gia năm 2019.
Trong tương lai nếu được đầu tư kinh phí trùng tu, tôn tạo sẽ trở thành tuyến du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan,nghiên cứu, học tập, giải trí, góp phần phong phú thêm các hình thức du lịch, nâng cao dân trí, tạo việc làm và phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương. Đến với di tích Hang động Huổi Cang, Huổi Đáp du khách sẽ được đi du thuyền, trải nghiệm cảnh đánh bắt thủy sản trên dòng sông Nậm Mức, ngắm cảnh núi non hùng vĩ, trải nghiệm sự canh tác hoa màu bên hốc đá của người dân bản địa, đặc biệt còn được thưởng thức các món ăn mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc nơi đây.
Minh Chiến