Trong kho tàng phong tục tín ngưỡng của người Kháng, lễ Cúng lá lúa giữ vị trí đặc biệt, phản ánh sâu sắc mối quan hệ mật thiết giữa con người với tự nhiên và thế giới tâm linh. Đây là dịp để cộng đồng tạ ơn thần linh, tri ân tổ tiên đã luôn phù hộ, bảo vệ mùa màng, mang lại mưa thuận gió hòa, mùa vụ bội thu và mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho bản làng. Trong chuỗi nghi lễ ấy, lễ buộc chỉ cổ tay nổi bật như một khoảnh khắc thiêng liêng, ấm áp, vừa chan chứa niềm tin tâm linh, vừa thấm đẫm tình cảm gia đình, dòng họ.
Thành viên trong gia đình chuẩn bị đồ lễ trong lễ Cúng lá lúa
Trước khi bước vào nghi thức buộc chỉ cổ tay, gia chủ chuẩn bị một mâm lễ gồm gà và những sợi chỉ để buộc cổ tay. Con gà của chủ nhà là vật phẩm bắt buộc, bởi nó tượng trưng cho tấm lòng thành kính của gia đình. Bên cạnh đó, mỗi gia đình tham dự lễ Cúng lá lúa đều góp một con gà, được làm sạch, luộc chín, xếp gọn gàng trên mâm. Sự góp gà này không chỉ thể hiện tinh thần cộng đồng mà còn mang ý nghĩa “đồng tâm hiệp lực” cùng nhau dâng lễ vật để cầu xin mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no.
Mâm lễ thường được đặt ở gian giữa ngôi nhà nơi trang nghiêm nhất. Không gian này là trung tâm sinh hoạt của cả gia đình. Ánh sáng từ ngọn nến sáp ong cùng những tiếng xôn xao chuẩn bị của con cháu, tất cả tạo nên một bầu không khí trang trọng mà gần gũi, rộn ràng mà vẫn chan chứa tính linh thiêng.
Gia đình bên mâm lễ buộc chỉ cổ tay cầu may
Khi nghi lễ bắt đầu, vợ của gia chủ sẽ buộc chỉ trước cho chồng. Hành động này không chỉ mang ý nghĩa chúc phúc mà còn biểu hiện tình nghĩa vợ chồng gắn bó, cùng nhau chia sẻ trách nhiệm gìn giữ nếp nhà. Sau đó, gia chủ tiếp tục buộc chỉ cho vợ, cho con cháu, rồi đến các thành viên khác trong dòng họ. Cứ thế, những vòng chỉ lần lượt được trao đi, tựa như những sợi dây vô hình nối kết mọi người trong gia đình, dòng họ.
Mỗi khi một sợi chỉ được buộc, lời khấn sẽ được cất lên:
“Hôm nay ngày lành tháng tốt, tôi buộc sợi chỉ này để giữ hồn vía không đi lạc, tránh ốm đau bệnh tật, cầu cho sức khỏe dồi dào, may mắn và an lành trong cuộc sống.”
Vợ chủ nhà - trưởng họ buộc chỉ cầu may cho chồng
Lời khấn ngắn gọn nhưng hàm chứa niềm tin sâu sắc. Người Kháng tin rằng con người có nhiều hồn vía, và nếu chúng lạc mất thì cơ thể sẽ ốm yếu, tinh thần suy sụp. Chính vì vậy, buộc chỉ là cách giữ hồn vía, cầu cho sức khỏe và bình an. Chỉ buộc cổ tay thường có màu đen, đỏ, hồng, hoặc xanh. Mỗi màu sắc đều ẩn chứa một ý nghĩa riêng: đỏ tượng trưng cho sức mạnh và sự trường thọ; hồng gợi sự tươi vui, hạnh phúc; xanh biểu hiện cho hy vọng, mùa màng tươi tốt; còn đen lại gắn liền với sự bền bỉ, kiên cường. Người Kháng tuyệt đối kiêng sử dụng chỉ màu trắng, vì họ quan niệm màu trắng gắn liền với tang tóc, chia ly.
Trưởng họ buộc chỉ cầu may cho các thành viên gia đình, dòng họ
Lễ buộc chỉ cổ tay trong dịp lễ Cúng lá lúa không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn mang lại những giá trị tinh thần to lớn. Đây là dịp để các thành viên trong gia đình, dòng họ quây quần bên nhau, trao nhau những lời chúc, động viên nhau vượt qua khó khăn, cùng nhau hướng tới tương lai. Trong vòng tay gắn kết ấy, mỗi người đều cảm nhận rõ sự ấm áp, an toàn và niềm tin vào cuộc sống. Không chỉ gói gọn trong phạm vi gia đình, nghi lễ còn mang ý nghĩa cộng đồng sâu sắc. Việc mỗi gia đình cùng góp gà, cùng dự lễ và cùng ăn mâm cơm thụ lễ sau đó đã khẳng định tình đoàn kết, tinh thần sẻ chia của người Kháng. Những nụ cười, câu chúc tụng, lời hỏi thăm chan hòa trong buổi lễ tạo nên một bức tranh sống động về sự gắn bó bền chặt của cộng đồng.
Vui múa trong lễ Cúng lá lúa
Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại mang lại nhiều thay đổi, nhưng người Kháng vẫn gìn giữ nghi lễ này như một phần không thể thiếu của bản sắc. Mỗi sợi chỉ cổ tay, mỗi mâm cơm thụ lễ, mỗi lời khấn vang lên chính là sự tiếp nối của truyền thống, là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc. Từ sự chuẩn bị công phu, cách thức tiến hành trang trọng, đến những giá trị tinh thần sâu xa, lễ buộc chỉ cổ tay không chỉ là nghi lễ tâm linh, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người với thần linh, giữa cá nhân với cộng đồng. Đó là nét đẹp văn hóa độc đáo, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người Kháng, đồng thời cũng là di sản cần được trân trọng, bảo tồn và phát huy trong dòng chảy văn hóa Việt Nam đa dạng, giàu bản sắc.