Tỉnh Điện Biên là một địa phương miền núi, biên giới thuộc vùng Tây Bắc, có diện tích tự nhiên 9.562,9 km² với 45 đơn vị hành chính cấp xã (03 phường và 42 xã). Địa hình nơi đây hiểm trở, bị chia cắt bởi nhiều sông suối; khí hậu khắc nghiệt và giao thông đi lại còn gặp nhiều khó khăn. Tỉnh có trên 590.000 người, gồm 19 dân tộc, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 81,2%. Trong bối cảnh đó, việc triển khai các hoạt động văn hóa nói chung và phát triển văn hóa đọc nói riêng gặp không ít trở ngại về hạ tầng, nhân lực và nguồn lực tài chính.
Nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc đối với nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực và xây dựng xã hội học tập, bám sát Quyết định số 329/QĐ-TTg ngày 15/3/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”, tỉnh Điện Biên đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, sáng tạo để lan tỏa phong trào đọc sách trong cộng đồng. Một trong những nhân tố quan trọng góp phần tạo nên kết quả rõ nét chính là việc tổ chức tốt các chương trình phối hợp công tác trong lĩnh vực thư viện giữa Thư viện tỉnh với các ngành, đơn vị, địa phương. Nhờ đó, công tác phát triển văn hóa đọc trên địa bàn giai đoạn 2021-2025 đã đạt được nhiều kết quả nổi bật.
Thứ nhất, chương trình phối hợp giữa Thư viện tỉnh với các trường học
Thư viện tỉnh ký kết các Chương trình phối hợp với các phòng Giáo dục - Đào tạo; trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật; trường Cao đẳng Sư phạm và nhiều cơ sở giáo dục khác. Thông qua đó, các hoạt động thư viện đã góp phần thiết thực nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập, nghiên cứu, giải trí, rèn luyện kỹ cho giáo viên, giảng viên và học sinh, sinh viên. Đồng thời, mở rộng tiện ích, dịch vụ thư viện hiện đại, hình thành môi trường đọc thân thiện và an toàn. Hình thành thói quen đọc sách thường xuyên; đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, luân chuyển, phục vụ lưu động sách, báo giữa các đơn vị. Góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu xây dựng xã hội học tập, đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng.
Trong giai đoạn này, Thư viện tỉnh đã luân chuyển trên 25.000 bản sách; phục vụ 355 buổi thư viện lưu động; trao tặng 2.500 bản sách hạt nhân cho thư viện Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Điện Biên. Đồng thời, phối hợp tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa như: Trưng bày, triển lãm giới thiệu sách chào mừng Ngày Sách Việt Nam 21/4; Tuần lễ Hưởng ứng học tập suốt đời; Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11… hàng năm; Vòng Sơ khảo cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc năm 2022, 2024; Hội thi kể chuyện theo sách tỉnh Điện Biên năm 2023, 2025…
Những hoạt động này đã thúc đẩy văn hóa đọc lan tỏa mạnh mẽ trong trường học; học sinh, sinh viên hình thành tinh thần tự học tập suốt đời; giáo viên, giảng viên được hỗ trợ về tài liệu và phương pháp tổ chức hoạt động đọc. Thư viện tỉnh ngày càng khẳng định vai trò trung tâm văn hóa - tri thức, gắn kết chặt chẽ với ngành Giáo dục - Đào tạo trong nhiệm vụ xây dựng xã hội học tập tại tỉnh địa phương.
Thứ hai, chương trình phối hợp với các đơn vị lực lượng vũ trang
Không chỉ phục vụ học sinh, sinh viên, công tác thư viện còn mở rộng tới các đơn vị lực lượng vũ trang. Thư viện tỉnh đã tham mưu ký kết Chương trình phối hợp với Trung đoàn Bộ binh 82 - Sư đoàn 355 - Quân khu II; Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh; Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh; Trại giam Nà Tấu - Bộ Công an; Trại tạm giam - Công an tỉnh
Các hoạt động tập trung vào việc phục vụ lưu động, luân chuyển tài nguyên thông tin nhằm củng cố, nâng cao chất lượng hệ thống tủ sách, thư viện thuộc lực lượng vũ trang; đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước, lịch sử dân tộc, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; đồng thời hình thành và duy trì thói quen đọc sách, đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời của cán bộ, chiến sĩ.
Kết quả giai đoạn 2021-2025, Thư viện tỉnh đã luân chuyển trên 10.000 bản sách; tổ chức 20 buổi thư viện lưu động; phối hợp thực hiện 15 cuộc triển lãm, trưng bày giới thiệu sách tại các đơn vị quân đội, trao tặng 2.000 bản sách cho Thư viện Trại giam Nà Tấu - Bộ Công an.
Thứ ba, chương trình phối hợp với Trung tâm cai nghiện ma túy
Thư viện tỉnh đã ký kết Chương trình phối hợp với Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội (Nay là Trung tâm cai nghiện ma túy) tỉnh Điện Biên nhằm phát triển tủ sách lưu động phục vụ học viên cai nghiện. Nội dung tập trung vào đạo đức, kỹ năng sống, sức khỏe, góp phần tạo môi trường giải trí, sinh hoạt tập thể, động viên học viên rèn luyện, sớm hoàn thành việc cai nghiện để tái hòa nhập cộng đồng.
Hoạt động đọc sách tại trại cai nghiện và trại giam đã trở thành một kênh thông tin thiết thực, giúp người đang chấp hành án và học viên nhận thức rõ quyền lợi, nghĩa vụ, từ đó có động lực thay đổi hành vi, hướng tới tương lai tích cực hơn.
Những mô hình tiêu biểu, tạo hiệu ứng lan tỏa
Thư viện tỉnh triển khai một số mô hình phát triển văn hóa đọc tiêu biểu: Như “Thắp sáng vùng cao”; “Hạt giống tâm hồn”; “Công tác tuyên truyền, phát triển Văn hóa đọc, giới thiệu sách, báo về biển, đảo đến với nhân dân vùng sâu, vùng cao biên giới”. Các mô hình này đã đạt hiệu quả cao và được giới thiệu tại Liên hoan cán bộ thư viện toàn quốc.
Có thể khẳng định, nhờ sự phối hợp đa ngành, văn hóa đọc ở Điện Biên không còn bó hẹp trong phạm vi ngành thư viện mà đã trở thành một phong trào xã hội. Văn hóa đọc đã lan tỏa vào trường học, bản làng, doanh trại, trại giam, hình thành nên những “hạt nhân tri thức” trong đời sống cộng đồng.
Từ thực tiễn triển khai Đề án phát triển văn hóa đọc giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Điện Biên đã rút ra nhiều bài học kinh nghiệm có ý nghĩa chiến lược, vừa phản ánh tư duy đổi mới trong tổ chức hoạt động thư viện, vừa là nền tảng định hướng cho chặng đường tiếp theo:
Lấy người đọc làm trung tâm trong mọi hoạt động thư viện: Đây là kim chỉ nam xuyên suốt trong quá trình đổi mới hoạt động thư viện. Việc nắm bắt nhu cầu, đặc điểm, thói quen và xu hướng đọc của từng nhóm đối tượng đã giúp thư viện điều chỉnh cách thức phục vụ, lựa chọn tài nguyên phù hợp và xây dựng các mô hình tiếp cận hiệu quả.
Chủ động nắm bắt công nghệ, tích cực chuyển đổi số: Trong bối cảnh bùng nổ thông tin, thư viện không chỉ “bảo quản và cung cấp tài liệu” mà còn phải “kết nối, hướng dẫn và tương tác tri thức số”. Thư viện tỉnh đã triển khai hệ thống OPAC tra cứu trực tuyến, xây dựng fanpage, thư mục điện tử, chương trình video “Sách và Cuộc sống”…qua đó mở rộng khả năng tiếp cận tài liệu không giới hạn không gian và thời gian cho người dùng.
Xây dựng văn hóa học tập trong nội bộ thư viện: Đội ngũ cán bộ là yếu tố then chốt quyết định chất lượng phục vụ. Các lớp tập huấn nghiệp vụ, bồi dưỡng kỹ năng công nghệ, cùng việc nâng cao nhận thức về vai trò văn hóa đọc đã giúp hình thành đội ngũ trách nhiệm, cầu thị và chuyên nghiệp hơn.
Đẩy mạnh hợp tác, liên kết và xã hội hóa: Các hoạt động như: Ngày Sách và Văn hóa đọc, Hội thi kể chuyện theo sách, Cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc… khẳng định hiệu quả của sự phối hợp giữa thư viện với nhà trường, lực lượng vũ trang, đoàn thể và cộng đồng. Sự chung tay của hệ thống chính trị và xã hội đã tạo nên không gian văn hóa đọc rộng lớn, bền vững.
Gắn hoạt động thư viện với giá trị văn hóa, lịch sử, bản sắc địa phương: Thư viện tỉnh đã chú trọng sưu tầm, số hóa tài liệu địa chí, phục vụ nghiên cứu về lịch sử, văn hóa và truyền thống Điện Biên. Nhờ đó, thư viện không chỉ là nơi mượn - trả sách, mà còn trở thành trung tâm lưu giữ và lan tỏa tri thức về vùng đất anh hùng.
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, hoạt động phát triển văn hóa đọc trên địa bàn vẫn gặp một số khó khăn: Kinh phí bổ sung sách báo và triển khai hoạt động luân chuyển còn hạn chế; Công tác tuyên truyền về nhiệm vụ phát triển văn hóa đọc hiệu quả chưa cao, việc tạo thói quen đọc trong nhân dân, nhất là giới trẻ chưa bền vững; Đội ngũ cán bộ thư viện cơ sở còn hạn chế về chuyên môn, kỹ năng số, năng lực ứng dụng công nghệ thông tin, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới và chuyển đổi số thư viện.
Một số giải pháp trọng tâm trong thời gian tới:
Về cơ chế, chính sách: Tiếp tục tham mưu ban hành văn bản chỉ đạo, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành, lồng ghép mục tiêu phát triển văn hóa đọc với các chương trình phát triển giáo dục, văn hóa, thông tin cơ sở.
Về cơ sở vật chất và công nghệ: Phát triển cơ sở vật chất của các thư viện theo hướng hiện đại, tập trung ứng dụng công nghệ thông tin đáp ứng các yêu cầu về công tác quản lý, công tác chuyên môn tại các thư viện; chú trọng trang bị, hoàn thiện và phát triển hạ tầng số, dữ liệu số ở Thư viện tỉnh, làm cơ sở triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên và sản phẩm thông tin thư viện, tạo điều kiện cho bạn đọc tiếp cận thông tin mọi lúc, mọi nơi. Cùng với việc bổ sung sách in, cần phải đầu tư tài liệu số, phát triển thư viện điện tử, để ngay cả những em nhỏ ở bản làng xa xôi cũng có thể tiếp cận kho tri thức qua mạng. Văn hóa đọc thời đại mới không chỉ là “đọc sách giấy” mà còn là “đọc thông tin số” một cách có chọn lọc, có chiều sâu.
Về đội ngũ cán bộ thư viện: Quan tâm đào tạo đội ngũ cán bộ thư viện, Bố trí nhân lực có trình độ chuyên môn thư viện - CNTT tại cơ sở; tăng cường đào tạo, tập huấn kỹ năng số, kỹ năng tổ chức hoạt động khuyến đọc; ưu tiên ổn định nhân sự, giảm kiêm nhiệm.
Về phong trào, mô hình khuyến đọc: Duy trì, đổi mới hình thức, nội dung tổ chức các ngày hội sách, cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc, Hội thi kể chuyện theo sách; tăng cường hoạt động thực hiện “Tuần lễ học tập suốt đời” tại các thư viện, trường học, từ đó nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của người dân, đặc biệt là học sinh, sinh viên trong việc học tập thường xuyên, góp phần hình thành thói quen đọc sách.
Về xã hội hóa hoạt động thư viện: Huy động nguồn lực xã hội, khuyến khích doanh nghiệp, cá nhân đóng góp sách, trang thiết bị; nhân rộng mô hình tủ sách lớp học, gia đình, dòng họ; phát triển thư viện lưu động đến vùng sâu, vùng xa, biên giới.
Về phối hợp liên ngành: Tiếp tục ký kết chương trình phối hợp với lực lượng vũ trang, trường học, vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhằm đưa sách đến gần hơn với cộng đồng.