Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ tọa lạc tại Tổ dân phố 1, phường Mường Thanh, Thành phố Điện Biên Phủ. Nằm trên trục đường Võ Nguyên Giáp, đối diện với Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia A1, cùng với các điểm di tích tiêu biểu như: Đền thờ các liệt sĩ tại Chiến trường Điện Biên Phủ; Đồi A1; Hầm chỉ huy của tướng De Castries và Tượng đài Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ tạo thành khu du lịch khép kín trong hành trình tham quan các di tích lịch sử ngay trung tâm Thành phố Điện Biên Phủ.
Công trình Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ được xây dựng năm 2012, là công trình trọng điểm của tỉnh Điện Biên, được khánh thành năm 2014 nhân dịp kỉ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, do xưởng X1- HAAI và tác giả Nguyễn Văn Thuận thiết kế, với mục tiêu xây dựng một bảo tàng không đơn thuần là một thiết chế văn hóa, còn là công trình có kiến trúc hiện đại, có thể tiếp cận và áp dụng công nghệ kỹ thuật tiên tiến của chuyên ngành bảo tàng theo hướng hiện đại, đồng thời là kiến trúc mang đậm bản sắc văn hóa địa phương, hình tượng mỹ thuật đặc biệt và gắn với lịch sử dân tộc. Do đó, không gian cảnh quan của công trình được thiết kế với những vòng xoáy và tạo hình bằng các đường xẻ khe, biểu hiện như sự bủa vây và địa hình công sự, giao thông hào; với hình dáng chiếc mũ nan phủ lưới ngụy trang cùng với hệ thống nan bê tông, cốt thép tạo hình quả trám tượng trưng cho chiếc áo trấn thủ của các chiến sĩ Điện Biên năm xưa, tác giả muốn lưu giữ những nét đặc trưng cơ bản, giá trị cốt lõi tiêu biểu từ cuộc chiến tranh nhân dân của dân tộc Việt Nam.
Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Trong cơ cấu nội dung chức năng của Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ, không gian tầng trệt là nơi đón tiếp, dịch vụ và tương tác của du khách, tầng II là hệ thống trưng bày thường xuyên với diện tích 1.252m2, được thiết kế ấn tượng độc đáo với những cảnh quan, cảnh tượng lịch sử cùng với gần 1 ngàn hiện vật gốc nhằm tái hiện sinh động 56 ngày đêm “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm cơm vắt” của những chiến sĩ gan không núng, chí không mòn đã làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Điểm nhấn đặc biệt của công trình là toàn bộ không gian nằm giữa trung tâm của ngôi nhà Bảo tàng, với diện tích 4.500m2 được dành riêng để thực hiện Bức tranh Panorama đồng hiện những khoảnh khắc điển hình của chiến dịch Điện Biên Phủ.
Khách tham quan nhà trưng bày Bảo tàng Chiến thắng lịc sử Điện Biên Phủ
Với tốc độ phát triển đô thị hóa như hiện nay, việc lưu giữ, bảo tồn các dấu tích của trận chiến Điện Biên Phủ tại các điểm di tích thành phần thuộc Di tích chiến trường Điện Biên Phủ là một trong những khó khăn, thách thức của các cấp, các ngành, vì vậy hình thức tái hiện lại một cách chân thực và sinh động nhất một chiến thắng mang tầm cỡ quốc tế như chiến thắng Điện Biên Phủ bằng một công trình nghệ thuật độc đáo bao gồm: hội họa, âm nhạc, điêu khắc và nghệ thuật sắp đặt trưng bày tại Bức tranh Panorama “Chiến dịch Điện Biên Phủ” được Hội đồng nghệ thuật đặt rất nhiều kì vọng. Lần đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam và Đông Nam Á, hình thức Panorama được thực hiện trong đề tài tranh lịch sử, công trình là kết quả lao động sáng tạo của tập thể gần 200 họa sỹ, cùng các thành phần nghệ thuật: Kiến trúc sư, nhạc sỹ, chuyên gia kỹ thuật... Người chủ trì thực hiện công trình là ông Nguyễn Văn Mạc - Giám đốc Công ty Bảo tồn Di sản văn hóa. Sau 9 năm nghiên cứu, từ ý tưởng đến khi hoàn thành vào dịp tháng 5 năm 2022, bức tranh chính thức được đưa vào phục vụ tham quan đã thu hút đông đảo đồng bào các dân tộc trong tỉnh và cả nước đến thưởng lãm.
Một góc của bức tranh panorama “Chiến dịch Điện Biên Phủ”
Bức tranh được vẽ bằng chất liệu sơn dầu trên nền vải toan có chiều cao 20,5m, chiều dài 132m, đường kính 42m, trên tranh có 4.500 nhân vật cùng phong cảnh núi rừng, phần mái vòm liền kề thể hiện mây trời, dưới được đặt các mẫu vật nối tiếp. Nhóm tác giả đã dày công nghiên cứu từ các tư liệu lịch sử để thể hiện trên bức tranh một cách trọn vẹn, liền mạch các trận đánh tiêu biểu cùng với sự kết hợp khéo léo của nghệ thuật sắp đặt, trưng bày các hiện vật, tạo hình, điêu khắc... được xâu chuỗi kết nối liền mạch giữa phần tranh tường với phần chân tranh theo diễn biến của trận đánh, tạo cho người xem một góc nhìn đầy đủ, trực quan và sinh động, bố cục theo 4 trường đoạn: “Toàn dân ra trận”; “Khúc dạo đầu hùng tráng”; “Cuộc đối đầu lịch sử”; “ Khúc khải hoàn mừng chiến thắng”.
Du khách tham quan bức tranh panorama “Chiến dịch Điện Biên Phủ”
Với loại hình Bảo tàng lưu niệm sự kiện, chứng tích chiến tranh, được xây dựng trên khu đất có diện tích 18.002,7m2, 4 phía tiếp giáp với các trục đường chính của thành phố, là lơi lưu giữ, trưng bày giới thiệu các tài liệu hiện vật gốc cùng với việc được quan tâm đầu tư và hoàn thành Bức tranh Panorama (loại hình nghệ thuật sống động và hoành tráng) đã góp phần tái hiện sự kiện lịch sử có ý nghĩa bước ngoặt trong cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp xâm lược của dân tộc Việt Nam.
Trong những năm qua, Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ luôn nỗ lực làm tốt chức năng, nhiệm vụ của một Bảo tàng chuyên đề, góp phần bổ trợ cho Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, phát huy giá trị, ý nghĩa của chiến thắng Điện Biên Phủ, đóng góp không nhỏ trong việc giáo dục truyền thống chống ngoại xâm không chỉ đối với các thế hệ người Việt Nam mà cả với công chúng yêu chuộng hòa bình trên thế giới. Hơn thế nữa với công trình Panorama được đưa vào phục vụ tham quan, Bảo tàng đã và đang trở thành điểm du lịch giúp cho du khách hiểu tường tận về sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc mà còn thỏa mãn nhu cầu cảm thụ các loại hình nghệ thuật và là một kho tàng lưu giữ những hình ảnh chân thực, sống động về chiến thắng “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.