Văn hóa truyền thống của người Hà Nhì tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên luôn được bảo tồn, giữ gìn góp phần tô đẹp thêm hình ảnh nơi núi rừng biên cương Tây Bắc tổ quốc. Nét văn hóa đó sẽ là động lực lan toả để các dân tộc khác tiếp tục gìn giữ, bảo tồn , phát huy văn hóa truyển thống tốt đẹp của dân tộc mình.
Sống trên vùng rừng núi mênh mông rộng lớn, cộng đồng người Hà Nhì sinh sống ở 4 xã biên giới thuộc huyện Mường Nhé, tiếp giáp với hai quốc gia Lào và Trung Quốc. Người Hà Nhì còn gìn giữ và phát huy rất nhiểu nét văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc mình. Đó là những tập quán xã hội và tín ngưỡng, lễ tết, những lời ca điệu múa, các trò chơi dân gian, là văn hóa ẩm thực, là vẻ đẹp của trang phục truyền thống thể hiện tri thức dân gian và sự sáng tạo không ngừng của cộng đồng dân tộc Hà Nhì.
Đến với bản làng người Hà Nhì ở các xã biên giới: Sín Thầu, Sen Thượng, Leng Su Sìn, Chung Chải thuộc huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên chúng ta luôn cảm thấy ấn tượng về vùng đất này. Nơi đây người dân Hà Nhì có một không gian sống rất mộc mạc, giản dị, gần gũi nhưng đời sống tinh thần lại vô cùng phong phú. Những năm gần đây, nhận được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cuộc sống của người Hà Nhì ở huyện Mường Nhé ngày càng được nâng cao.
Trong một năm người Hà Nhì có rất nhiều nghi lễ liên quan đến chu kỳ đời người, cây trồng, vật nuôi; những lễ hội được tổ chức không chỉ mong muốn “Nhân khang, vật thịnh” mà còn tạo ra sân chơi lành mạnh, là dịp để những giá trị văn hoá dân gian truyền thống được thể hiện. Trong kho tàng văn hóa độc đáo của người Hà Nhì, không thể không kể đến nét văn hóa nhà ở, người Hà Nhì trước đây ở nhà trình tường, đây là kiến trúc nhà khá đặc trưng và thích hợp với điều kiện sống vùng khí hậu lạnh giá và vùng núi cao. Tuy nhiên, theo thời gian, kiến trúc nhà đã có sự thay đổi, người Hà Nhì thường dựng nhà gỗ để phù hợp với điều kiện sống và lối sinh hoạt hiện nay.
Bản làng dân tộc Hà Nhì
Tết cổ truyền của người người Hà Nhì thường diễn ra trong ba ngày, bắt đầu vào ngày Thìn, không kể đầu tháng hay cuối tháng 12 hàng năm, tùy từng bản, từng xã tổ chức sớm hay muộn. Cũng như các dân tộc khác, ngày Tết với người Hà Nhì cũng phải đầy đủ, đầm ấm và vui vẻ nên người Hà Nhì chuẩn bị rất chu đáo: Từ trang phục truyền thống đến lương thực, thực phẩm đều được chuẩn bị kỹ lưỡng, tươm tất. Tết của người Hà Nhì ngày nay được cấp ủy, chính quyền, tổ chức đoàn thể quan tâm đến chúc mừng, chung vui và tạo điều kiện phát triển về phần hội như các trò chơi dân gian, giao lưu văn nghệ, thể thao... Sự giao thoa giữa cái cũ và cái mới đã khiến cho ngày Tết của người Hà Nhì thêm phong phú, đa dạng mà vẫn giữ được những nét văn hóa cổ truyền từ ngàn đời nay. Về văn hóa ẩm thực của người Hà Nhì, tuy không phong phú như ẩm thực của các dân tộc khác ở các vùng địa hình thuận lợi nhưng cũng có nhiều nét độc đáo, vào ngày Tết, các gia đình người Hà Nhì thường làm mâm cỗ cúng tổ tiên và mời anh em, họ hàng đến chung vui. Trong mâm cỗ có đủ các thực phẩm do đồng bào tự nuôi trồng như: Bánh trôi, bánh dày, thịt lợn, thịt gà, cá, rau xanh. Những món ăn độc đáo riêng có của người Hà Nhì là món cháo rau cải, món dưa cải chua xào thịt và món nước chấm chua cay làm từ vỏ cây me rừng giã nhỏ trộn với các loại gia vị địa phương. Người Hà Nhì không chỉ dùng rau cải tươi để nấu ăn, mà còn dùng cả rau cải phơi khô để dành cho những ngày hanh khô khắc nghiệt, thiếu rau xanh.
Người dân Hà Nhì chuẩn bị những món ăn truyền thống của dân tộc.
Ngày tết hoặc ngày lễ hội của người Hà Nhì, không thể thiếu các hoạt động văn nghệ, các trò chơi dân gian cũng được diễn ra song song, những người dân trong bản tập trung tại một địa điểm để tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí chung như: Đánh đu (a gừ gừ nhí); Bập bênh (a chú tộ mẹ); Đu quay (a chú); Chơi cù (đồ lộ); Tung còn (lên pô pè). Ngoài các trò chơi dân gian ra, còn có các điệu múa truyền thống của dân tộc Hà Nhì như: Điệu múa sản xuất (te ma ú chà khồ tố); Múa ngày đẹp (a mì sư); Múa ống nước (tum bò sò); Múa xòe (cá nhi nhi). Họ không chỉ biểu diễn những điệu múa đặc trưng một cách đầy cảm xúc mà còn cùng nhau ca hát rất vui vẻ, những bài dân ca được các cô gái Hà Nhì cất lên khiến cho mọi vất vả, cực nhọc của cuộc sống hàng ngày tan biến, chỉ còn lại tình cảm ấm áp người với người dành cho nhau.
Vẻ đẹp của phụ nữ dân tộc Hà Nhì trong dịp Lễ hội
Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa truyền thống của người Hà Nhì tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên luôn được bảo tồn, giữ gìn góp phần tô đẹp thêm hình ảnh nơi núi rừng biên cương Tây Bắc tổ quốc. Nét văn hóa đó sẽ là động lực lan toả để các dân tộc khác tiếp tục gìn giữ, bảo tồn , phát huy văn hóa truyển thống tốt đẹp của dân tộc mình.
Ngọc Linh- Bảo Tàng tỉnh