Cuốn “Nhật ký Điện Biên Phủ - 1954” của tác giả Phạm Thanh Tâm là một trong những hiện vật quý được lưu giữ tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Cuốn nhật ký đã ghi lại toàn bộ diễn biến của Chiến dịch Điện Biên Phủ từ ngày 13/3/1954 đến ngày 07/5/1954.
Tác giả Phạm Thanh Tâm sinh năm 1932, quê ở xã Vĩnh Lai, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Năm 1946, khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ông theo gia đình tản cư. Lúc này, cha của Phạm Thanh Tâm đang làm việc trong Ban Tuyên truyền Chiến khu III nên Phạm Thanh Tâm được giao nhiệm vụ đưa bài xuống nhà in để in báo. Năm 1950, Phạm Thanh Tâm xung phong vào bộ đội, ông được phân công về Ban Chính trị Trung đoàn 34 làm báo “Tất Thắng”. Về sau, trung đoàn này trực thuộc Đại đoàn Công pháo 351, Phạm Thanh Tâm chính thức được điều về đơn vị pháo binh với tư cách là phóng viên thường trực. Giữa năm 1952, ông được gửi đến trung đoàn gần Kunming, thuộc Yunnan ở phía Nam Trung Quốc - một trung tâm huấn luyện rất nghiêm khắc. Cuối tháng 11/1954, ông rời trung tâm huấn luyện trở về chiến trường. Từ Lào Cai - Thị trấn biên giới Việt - Trung, Phạm Thanh Tâm đã đi bộ xuyên rừng về đến Yên Bái - nơi ông bắt đầu viết nhật ký.
Cuốn “Nhật ký Điện Biên Phủ - 1954” được lưu giữ tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Cuốn Nhật ký Điện Biên Phủ được tác giả Phạm Thanh Tâm viết từ tháng 02/1954 khi ông bắt đầu cuộc hành quân hơn 200 dặm từ một thị trấn của tỉnh Yên Bái đến Điện Biên Phủ. Toàn bộ cuốn nhật ký đã ghi lại 56 ngày đêm của trận chiến lịch sử Điện Biên Phủ diễn ra từ ngày 13/3/1954 đến ngày 07/5/1954. Như là người chép sử, những ghi chép của ông là nhân chứng cho cuộc hành quân gian khổ của bộ đội pháo binh chỉ bằng đôi tay của mình đã kéo những khẩu pháo nặng gần 2 tấn vượt qua núi non hiểm trở vào đến trận địa. Dưới những trận đột kích bất ngờ của Pháp, Phạm Thanh Tâm đã mô tả chi tiết bộ đội ta đào hầm trú ẩn ngụy trang cho pháo như thế nào. Giống như cách tác nghiệp của các phóng viên chiến tranh khác, Thanh Tâm đã di chuyển khắp chiến trường qua các vùng lầy lội, nơi máu còn vương trong các chiến hào để tìm đến các vị trí pháo binh nguy hiểm gần kề với căn cứ cạnh khẩu pháo trong chiến hào, ông tham gia đào hào và cùng bộ đội hành quân di chuyển đến trận địa... Phạm Thanh Tâm đã phân tích về cuộc chiến, những thực tế diễn ra trên chiến trường. Nhân vật chính của cuốn nhật ký là những chiến sỹ pháo binh, là lực lượng dân công tham gia vận chuyển lương thực và mở đường. Ngoài ra, ông còn viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, về Quân đội Nhân dân Việt Nam... với quan điểm của người cộng sản yêu nước, chân chính. Bên cạnh việc viết nhật ký, Phạm Thanh Tâm còn ký họa các bức chân dung của người lính hay những chiếc xe tải hạng nặng Môtôlova, những tấm bản đồ chiến trường Điện Biên Phủ thậm chí đôi lúc chỉ là một động tác cảm thông, chia sẻ với nhau từng điếu thuốc và cả bức chân dung tự họa chính tác giả đang ngồi trên mặt đất, đầu cúi xuống ở tư thế viết trong chiến hào chật hẹp trên chiến trường. Tất cả diễn ra như những hoạt động xã hội thông thường và ông làm điều này để giữ vững tinh thần, thanh thản, bình tĩnh trong tâm.
Phần cuối của cuốn nhật ký là những bài hát, bài thơ do chính tác giả Phạm Thanh Tâm sáng tác nhằm khuyến khích, động viên anh em đồng đội trước khi bước vào mỗi trận đánh. Trong đó có một số bài tiêu biểu như: Đoàn quân anh dũng bắn phi cơ, Cho toàn Tây Bắc yên vui, Giặc Pháp ở Điện Biên Phủ sợ pháo ta, Hoan hô chiến sỹ Điện Biên...
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Phạm Thanh Tâm về công tác tại Báo Quân đội Nhân dân. Cuốn “Nhật ký Điện Biên Phủ - 1954” đã được ông lưu giữ cẩn thận như một kỷ vật thiêng liêng của đời lính. Đúng như tác giả Phạm Thanh Tâm đã từng nói: “Những cảm xúc về tình yêu đất nước, tình yêu con người là điều tôi thể hiện trong nhật ký và cũng là điều tôi mang theo suốt cuộc đời”. Năm 2014, nhân dịp kỷ niệm 60 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, tác giả Phạm Thanh Tâm đã tặng cuốn "Nhật ký Điện Biên Phủ - 1954" cho Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ lưu giữ và phát huy giá trị lịch sử./.