Đại tá Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phùng Văn Khầu (1930 - 2021) quê ở xã Đức Hùng (nay là xã Đức Thông) tỉnh Cao Bằng. Cuộc đời binh nghiệp của ông gắn với nhiều trận đánh ác liệt, những địa danh lịch sử trong hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ: Điện Biên Phủ, Khe Sanh, Tà Cơn, Hạ Lào, Quảng Trị... Nhưng trận đánh Đồi E1 trong chiến dịch Điện Biên Phủ được xem là trận đánh kéo dài, ác liệt và cũng là chiến công ấn tượng nhất trong cuộc đời chiến trận của ông.
Mồ côi cha mẹ sớm, 08 tuổi Phùng Văn Khầu, đã phải đi ở đợ cho nhà giàu để kiếm sống. Cách mạng tháng Tám thành công, đã mở trang mới cho lịch sử dân tộc, đồng thời cũng mở ra chân trời mới cho chàng thiếu niên Phùng Văn Khầu. Sớm giác ngộ cách mạng, năm 16 tuổi làm liên lạc, rồi làm chiến sĩ công an, nhiệm vụ nào đồng chí Phùng Văn Khầu cũng hoàn thành xuất sắc. Tháng 12 năm 1949, Phùng Văn Khầu xung phong vào bộ đội được biên chế vào Trung đoàn 675 Bộ đội Pháo binh. Từ đó đến năm 1954, ông tham gia vào 7 chiến dịch lớn, đánh hàng chục trận. Chiến dịch nào, trận đánh nào Phùng Văn Khầu cũng tỏ ra dũng cảm, mưu trí, khênh pháo vận động giỏi, chuyển đạn thao tác pháo nhanh. Đặc biệt trong trận đánh tại Đồi E1, Khẩu đội trưởng khẩu đội 1 Phùng Văn Khầu, Đại đội 755, Trung đoàn 675 cùng đồng đội với những khẩu sơn pháo 75mm với lối đánh sáng tạo đã lập nên chiến công huyền thoại góp phần chung vào Chiến thắng Điện Biên Phủ “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”
Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, đợt tấn công thứ hai là đợt quan trọng nhất của chiến dịch. Thực trạng chiến trường Điện Biên Phủ sau đợt tấn công thứ nhất, quân Pháp không còn khả năng đánh sâu vào hậu phương quân ta. Bộ Chỉ huy chiến dịch đã quyết định tung một số lực lượng từ hậu phương vào tham chiến. Đại đội 755, Trung đoàn 675, Đại đoàn 351 đơn vị của Phùng Văn Khầu được lệnh ngược lên Điện Biên tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Thật khó nói hết niềm vui của anh em lúc đó. Dọc đường anh em nói với nhau: “Đã đến sau các đơn vị khác, chúng ta càng phải cố gắng lập công lớn”
Ngày 27 tháng 3 năm 1954, các cán bộ chiến sĩ thuộc các đơn vị tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ từ cấp trung đoàn trở lên về Sở chỉ huy Mường Phăng nhận nhiệm vụ tác chiến đợt II. Khi đó Bộ chỉ huy chiến dịch giao nhiệm vụ cho Đại đoàn 312, phối hợp với 02 đại đội sơn pháo 75mm, 02 đại đội súng cối 120mm, 01 đại đội súng cối 82mm. Đại đoàn 312, do Trung đoàn trưởng Quang Tuyến và Chính ủy Mạc Ninh chỉ huy có Tiểu đoàn 16, Tiểu đoàn 428 thuộc Trung đoàn 141 làm nhiệm vụ tiêu diệt quân Pháp tại cứ điểm Đồi E1. Với một tinh thần “Quyết chiến, quyết thắng” các cán bộ chiến sĩ đều quyết tâm chiến đấu đến cùng với kẻ thù xâm lược. Ngày 28 tháng 3 năm 1954, Đại đội 755, Trung đoàn 675, Đại đoàn 351 được lệnh hành quân từ Phú Thọ lên Điện Biên và tập kết tại điểm cao phía Bắc Him Lam. Ngay trong đêm 28 tháng 3, Đại đội 755 vào xây dựng trận địa trên Đồi Không tên vừa bị máy bay quân Pháp ném bom cháy trơ trụi. Từ vị trí trận địa đi đến Đồi E1 chỉ khoảng 200 mét, do đó khi đào hầm, công sự bộ đội ta phải hết sức bí mật, moi từng nắm đất tránh bị quân Pháp phát hiện.
Trong khi đang xây dựng hệ thống công sự, một loạt làn đạn pháo quân Pháp nổ sát khẩu đội Phùng Văn Khầu. Một pháo thủ Đại đội 755 bị ngất đi, chiếc ba lô để trên miệng hố bị mảnh pháo xé tướp. Sáng hôm sau, các chiến sĩ Đại đội 755 lấy tro rắc lên lớp đất mới đào để ngụy trang giữ nguyên màu xám của quả đồi bom đạn cày xới, đợi đến tối lại đào tiếp. Sáng ngày 30 tháng 3, các pháo thủ của Khẩu đội 1 do Phùng Văn Khầu làm Khẩu đội trưởng khênh vác đạn, pháo nhiều chuyến di chuyển đến phía sau trận địa, đến cuối ngày vẫn chưa vận chuyển xong. Khẩu đội Phùng Văn Khầu bàn với anh em buộc dây kéo từng bộ phận của khẩu pháo. Khi kéo đến càng pháo, bốn pháo thủ nằm ở bốn góc để càng pháo lên lưng rồi nhịp nhàng bò lên. Cuối cùng còn hai bánh pháo, Phùng Văn Khầu vác chạy vút lên như một mũi tên rồi nhanh chóng di chuyển vào hầm. Quân Pháp ở Đồi E1 phát hiện hô hoán ầm ĩ nhưng chúng không kịp phản ứng.
Sau khi mọi công tác chuẩn bị cho đợt tấn công thứ 2 đã cơ bản hoàn tất, 18 giờ chiều ngày 30 tháng 3 năm 1954, Quân đội nhân dân Việt Nam mở đợt tấn công thứ 2 vào Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Đây là đợt tấn công lớn nhất, cùng một lúc quân ta tiến công sáu cứ điểm phía Đông khu Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ gồm A1, C1, C2, D1, D2 và E1. Sau những loạt đạn pháo bắn cấp tập vào dãy đồi phía Đông trong đó có Đồi E1, khiến nửa giờ đầu pháo binh của Pháp không thể lên tiếng. Tiếng đạn pháo vừa dứt, các mũi xung kích của Đại đoàn 312, 316 đồng loạt tấn công. Tại Đồi E, pháo ta bắn đúng lúc diễn ra cuộc thay quân giữa một đại đội của Tiểu đoàn 3 Angiêri với một đại đội của Tiểu đoàn 5 tới thay thế. Binh lính Pháp với đầy đủ trang thiết bị vũ khí tập trung dọc giao thông hào, không có hầm trú ẩn chạy xô vào nhau. Một đại đội cối hạng nặng của Pháp được bố trí nằm giữa Đồi E1 chưa kịp bắn loạt đạn nào đã bị pháo của Quân đội Việt Nam tiêu diệt.
18 giờ 45 phút như một cơn lốc, 02 mũi tiến công của Tiểu đoàn 16 và Tiểu đoàn 428 thuộc Trung đoàn 141, Đại đoàn 312 đã dùng bộc phá ống, phá lưới hàng rào dây thép gai, vượt qua bãi mìn tiến vào cứ điểm E1. Trong trận chiến đấu này, Tiểu đoàn phó Nguyễn Văn Thuần phụ trách trực tiếp Đại đội chủ công đã chỉ huy đơn vị chiến đấu dũng cảm, táo bạo, kiên quyết, linh hoạt vượt qua thử thách hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ tiêu diệt Đồi E1, bắt sống 01 đại đội quân Pháp. Sau 01 giờ xung phòng áp đảo quân Pháp, 19 giờ 45 phút Trung đoàn trưởng Quang Tuyến báo cáo với Ban chỉ huy đại đoàn quân ta đã làm chủ Cứ điểm E1. Theo lệnh của Bộ chỉ huy chiến dịch chỉ đạo các đơn vị khẩn trương tổ chức phòng ngự các ngọn đồi trong đó có Đồi E1 và dùng bộ binh chi viện cho các mũi phản kích ban ngày, quyết không cho quân Pháp chiếm lại trận địa.
Thực hiện mệnh lệnh của Bộ chỉ huy chiến dịch, Đại đoàn 312, đã xây dựng hệ thống trận địa ngày càng sát vị trí Trung tâm của quân Pháp. Những trận địa phòng ngự được củng cố công sự, hào giao thông, hào chiến đấu, ụ súng, vị trí dự bị. Các đơn vị sơn pháo của Trung đoàn 675, Đại đoàn 351 đi liền đội hình với bộ binh được điều lên phía trước. Đại đội 755 lên Đồi E1. Phùng Văn Khầu đã cùng anh em khẩn trương đào hầm cho pháo, hầm cho pháo thủ với công sự kiên cố. Quyết giữ từng tấc đất trên những điểm cao quân ta đã làm chủ. Đó là ý chí đồng thời là nhiệm vụ nặng nề của quân ta trong những ngày tháng tư.
Được sự tiếp sức của Mỹ, Na Va tổng chỉ huy Quân đội viễn chinh Pháp đã vạch xong một kế hoạch ném bom dữ dội và liên tục xuống Điện Biên Phủ. Máy bay oanh tạc của Pháp ráo riết bắn phá, trút bom Na Pan đốt cháy núi đồi. Chúng còn dùng bom hạng nặng trút xuống các vị trí nghi là trận địa pháo binh của ta. Có ngày chúng đã dùng đến 250 lần chiếc máy bay oanh tạc và khu trục. Cuộc chiến đấu của Đaị đội 755 Phùng Văn Khầu ở Đồi E1 diễn ra vô cùng khốc liệt. Bom đạn của Pháp dội xuống đã phá hỏng 01 trong 03 khẩu sơn pháo của Đại đội 755.
Để khắc phục những sơ suất đã gây ra cho quân ta ít nhiều tổn thất, nhiều vấn đề kỹ thuật, chiến thuật đã được các chiến sĩ đặt ra và giải quyết.
Sáng ngày 23 tháng 4 năm 1954, đã khá muộn, 06 máy bay “cổ ngỗng” mới xuất hiện và lao thẳng xuống đánh phá Cứ điểm 206 mà quân ta vừa làm chủ. Tiếp đó, nhiều đợt máy bay B26 đến giội bom vào khu vực chiến hào của bộ binh ta ở phía Tây. Phối hợp với hoạt động của không quân, bộ binh Pháp đánh chiếm cao điểm Mâm Xôi và C1 ở phía Đông. Pháo quân Pháp ở gần hầm chỉ huy Đờ Cát kéo ra khỏi công sự phơi trần trên mặt đất để chuẩn bị chi viện cho quân đi phản kích.
Từ trên Đồi E1, Phùng Văn Khầu lập tức cho quay nòng pháo về hướng trận địa dưới chân Đồi E1 nơi 04 khẩu pháo 105mm của Pháp vừa xuất hiện. Khẩu đội bạn cũng nhịp nhàng nổ súng, 05 phút sau khi đạn của ta bắn đi, toàn bộ pháo của Pháp ở Mường Thanh và Hồng Cúm đã dội về tới tấp. Cả Đồi E1 chìm trong bụi khói. Trận đấu pháo một chọi mười giữa quân ta và quân Pháp bắt đầu diễn ra quyết liệt. Chính trị viên Đại đội 755 nhảy vào hầm Khẩu đội 1 và lên tiếng: "Khầu ơi, Khầu, Khẩu đội 02 bị quân Pháp bắn trúng rồi. Các đồng chí hãy kiên quyết đánh trả thù cho anh em Khẩu đội 2". Đồng chí Khầu nghe xong lặng người đi. Bỗng anh quát lên giọng khàn đặc: "Còn một khẩu súng cũng đánh!".
Một pháo thủ một tay lau nước mắt, một tay chém mạnh vào không khí: "Một là chúng ta chiến thắng địch hôm nay. Hai là chúng ta hy sinh tất cả trên đồi này!"
"Vào vị trí" - Phùng Văn Khầu dõng dạc hô và tự mình nhảy vào vị trí ngắm. Nước mắt anh nhòe ra cả kính ngắm.
Một lát sau, Phùng Văn Khầu đưa được đường tim chữ thập vào mục tiêu. Anh bắt đầu giật cò khẩu pháo chồm lên, anh lại tiếp tục bắn. Chỉ trong vòng 10 phút, Khẩu đội sơn pháo Phùng Văn Khầu lần lượt diệt gọn cả 04 khẩu sơn pháo 105mm của Pháp. Mặc dù pháo binh Pháp bắn phá rất ác liệt, có lúc Khẩu đội chỉ còn 02 người, nhiều lần bị sức ép và bị thương, nhưng anh em vẫn kiên cường bám trụ trận địa, tích cực tiến công quân Pháp, chi viện đắc lực cho bộ binh ta ở các Cứ điểm 203, 207, 507 và Đồi C. Có lần khẩu đội hết người, Phùng Văn Khầu vừa ngắm bắn, vừa quan sát mục tiêu điều chỉnh điểm nổ, liên tiếp bắn trúng 02 khẩu pháo 105mm và một ổ đại liên của quân Pháp. Nhiều lúc ngất đi tỉnh dậy Phùng Văn Khầu lại tiếp tục chiến đấu, bộ binh yêu cầu chi viện, có lần chỉ bằng 01 viên đạn đầu tiên đã dập tắt hỏa điểm của quân Pháp.
Khẩu đội sơn pháo 75mm của Phùng Văn Khầu bắn yểm trợ cho bộ binh tấn công tiêu diệt quân Pháp (nguồn ảnh: Bảo tàng LSQG)
Tính tổng trong thời gian phòng ngự ở Đồi E1, với một khẩu sơn pháo 75mm, Phùng Văn Khầu đã bắn phá hủy 05 khẩu pháo 105mm, 06 đại liên,10 lô cốt, 01 kho đạn, tiêu diệt hàng trăm tên lính Pháp. Với ý chí quyết thắng và tác phong chiến đấu ngoan cường, mưu trí, Khẩu đội Phùng Văn Khầu đã đứng vững suốt 36 ngày đêm trên những trận địa “soi gương”, góp phần viết lên những trang anh hùng ca của pháo binh Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.
Ngày 31 tháng 5 năm 1955, đồng chí Phùng Văn Khầu được Quốc hội nước Việt Nam dân chủ cộng hòa tuyên dương danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Ngày nay tên của Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân sơn pháo 75mm-Phùng Văn Khầu được nhắc đến rất nhiều trong các cuốn sách, trên các trang mạng với mục đích để tri ân công lao của người anh hùng Phùng Văn Khầu và giáo dục thế hệ trẻ cùng quyết tâm, phấn đấu học tập, làm việc, rèn luyện xứng đáng với tinh thần chiến đấu anh dũng không ngại khó ngại khổ./.