Chiến dịch Biên giới năm 1950 là một trong những chiến thắng quan trọng của Quân đội ta giai đoạn 1945 - 1954, là tiền đề quan trọng cho sự lớn mạnh của lực lượng vũ trang và dân quân tự vệ, là bước đệm vững chắc cho thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp xâm lược mà kết thúc nó là chiến thắng vĩ đại tại Điện Biên Phủ.
Đến năm 1950, sau những thất bại liên tiếp trong những năm đầu quay trở lại xâm lược Việt Nam, Thực dân Pháp tăng cường siết chặt bằng cách tǎng cường lực lượng trên chiến trường chính là đồng bằng Bắc Bộ, tổ chức một hệ thống phòng ngự mới dựa vào những cứ điểm lớn và những binh đoàn ứng chiến lớn, tǎng cường phi cơ và trọng pháo để chống lại các cuộc tấn công của quân Việt Minh đồng thời mở những cuộc càn quét liên tiếp dữ dội ở trong vùng chiếm đóng, nhất là ở Nam Bộ để củng cố chỗ đứng chân. Hoạt động chính của chúng trong thời gian này tăng cường hệ thống phòng ngự đường số 4, khoá biên giới Việt - Trung nhằm cô lập căn cứ địa Việt Minh với bên ngoài, thiết lập hành lang Đông - Tây, cô lập Việt Bắc với đồng bằng Bắc Bộ, chuẩn bị lực lượng để tấn công Việt Bắc lần 2 nhằm tiêu diệt đầu não của Việt Minh.
Đây là lần đầu tiên quân đội Việt Minh chủ động thực hiện một chiến dịch quân sự lớn nhắm vào thực dân Pháp. Do tính chất quan trọng của chiến dịch nên ngoài việc giao cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm Tư lệnh chiến dịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn trực tiếp chỉ đạo chiến dịch nhằm đảm bảo tính chắc thắng. Lực lượng chiến đấu của ta bao gồm đại đoàn 308, 2 trung đoàn bộ binh 174 và 209, 4 đại đội sơn pháo, 5 đại đội công binh của Bộ Tổng tư lệnh, 3 tiểu đoàn bộ đội chủ lực 426, 428 và 888 của Liên khu Việt Bắc cùng bộ đội địa phương và dân quân, du kích Cao Bằng, Lạng Sơn.
Chiến dịch biên giới 1950 diễn ra trong 3 đợt. Đợt 1 diễn ra từ ngày 16 đến 20/09/1950 tập trung tiêu diệt cứ điểm Đông Khê. Hướng tấn công này do Đại tướng Hoàng Văn Thái (lúc đó là thiếu tướng Tham mưu trưởng quân đội Việt Minh đồng thời cũng là Tham mưu trưởng chiến dịch) phụ trách. Ngày 16/9/1950, Trung đoàn 174 và Trung đoàn 209 chủ động đánh chiếm cứ điểm Đông Khê với mục đích cô lập Cao Bằng, uy hiếp cứ điểm Thất Khê và phá thế trận phòng thủ của quân Pháp trên đường số 4. Đến ngày 18, cứ điểm Đông Khê hoàn toàn thất thủ, mặc dù đã được không quân yểm trợ. Nhiều tấm gương anh dũng chiến đấu trong những ngày này như Đại đội trưởng Trần Cừ lấy thân mình lấp lỗ châu mai, tiểu đội trưởng La Văn Cầu nhờ đồng đội chặt cánh tay bị thương để tiếp tục lao lên đánh bộc phá. Quân Pháp bị diệt hơn 120 lính, bị bắt 200, chỉ có 20 lính thoát vây chạy vào rừng, 1 máy bay khu trục bị bắn rơi; 2 pháo 105mm, 1 pháo 57mm, 1 cối 81mm, 1 trọng liên, 5 đại liên, 3 khẩu PIAT, 13 trung liên, 2 cac bin, 2 súng ngắn, 162 súng trường bị tịch thu.
Hướng mặt trận Na Sầm - Lạng Sơn, trước khi đánh Đông Khê, bộ đội địa phương đã phá bốn cầu, nhiều đoạn đường trên đường 4 đoạn phía nam Thất Khê. Ngày 16/9, tiểu đoàn 428 phục kích ở đoạn Pắc Luông đánh tiểu đoàn 3 Ta-bo từ Lạng Sơn lên Na Sầm, phá bốn xe, diệt 60 lính. Ngày 17/9, Tiểu đoàn 888 phục kích ở Tha Lai phá hai xe, diệt 120 lính, đến 18/9 phá cầu Tha Lai.
Giai đoạn 2 của chiến dịch diễn ra từ ngày 21/9 đến 8/10/1950, Pháp nhanh chóng điều động quân đội ở Bắc Bộ thực hiện cuộc "hành quân kép": Một cánh do trung tá Le Page chỉ huy hành quân từ Thất Khê lên nhằm chiếm lại cứ điểm Đông Khê mở lại đường số 4 và thu hút chủ lực của quân Việt Minh; một cánh do trung tá Charton chỉ huy tiến công từ Cao Bằng xuống gặp Le Page ở Đông Khê.
Trung đoàn 209 (Trung đoàn Sông Lô) hành quân lên Quang Liệt, phía Bắc Đông Khê để chặn đánh binh đoàn Charton. Ngày 6/10, cánh quân của Charton cũng đến được Cốc Xá và bắt liên lạc được với Le Page. Đại đoàn 308 lập tức bao vây chặt Cốc Xá và điểm cao 477. Trung đoàn 209 chặn ở phía Bắc và Trung đoàn 174 chốt chặn đường rút ở Cốc Tồn - Khau Pia phía Nam. Sáng sớm ngày 6/10, Trung đoàn 36 bắt đầu tấn công Cốc Xá và đến buổi trưa thì gần như toàn bộ binh đoàn Le Page đã bị xoá sổ chỉ còn 650 trên tổng số 2500 người, số ít còn lại cố chạy sang điểm cao 477 cùng với chỉ huy Le Page. Nhưng tại điểm 477, 5 tiểu đoàn của Đại đoàn 308 và của Trung đoàn 209 đã vây chặt quân Charton. Hai bên giành nhau quyết liệt tại các điểm cao ở đây. Đến chiều, binh đoàn Charton trở nên rối loạn khi biết tin binh đoàn Le Page đã bị xoá sổ. Charton đã tập hợp những người còn sống sót rút khỏi điểm cao 477 mở đuờng máu về Nà Cao, nhưng đến chiều thì bị bắt làm tù binh cùng với toàn bộ ban tham mưu.
Những quân lính còn lại của Le Page cùng với chỉ huy của mình mất liên lạc với Charton đã tìm cách rút theo đường rừng để về Thất Khê nhưng đến ngày 8/10, Le Page cũng đã bị các quân sĩ của Trung đoàn 88 Đại đoàn 308 bắt làm tù binh cùng với các sĩ quan tham mưu của mình. Bộ đội Việt Minh đã loại khỏi vòng chiến đấu 8 tiểu đoàn quân Pháp, làm sụp đổ kế hoạch phòng thủ biên giới.
Trước nguy cơ Thất Khê sẽ lại bị tiêu diệt như Đông Khê, bộ chỉ huy quân viễn chinh Pháp đã ra lệnh rút khỏi Thất Khê trong rối loạn và phải chịu những tổn thất nặng nề khi bị 4 tiểu đoàn của Đại đoàn 308 cùng toàn bộ Trung đoàn 174 (Cao Bắc Lạng) truy kích.
Đợt 3 của chiến dịch diễn ra từ ngày 9 đến 14/10/1950, quân đội Việt Minh tiến hành truy quét quân đội Pháp trên toàn tuyến, cơ động lực lượng bao vây Thất Khê, Na Sầm, nhưng địch ở đây đã rút chạy, sau đó quân Pháp tiếp tục rút khỏi Đồng Đăng, thị xã Lạng Sơn, Lộc bình, Đình Lập, Lạng Giang, An Châu…
Đến ngày 17/10, Việt Minh chủ động kết thúc chiến dịch.
Dưới sự uy hiếp của bộ đội Việt Minh và sự hoang mang của bộ chỉ huy Pháp, đến ngày 22/10/1950, quân Pháp phải rút bỏ hoàn toàn khỏi các cứ điểm còn lại trên đường 4 như Thất Khê, Na Sầm, Đồng Lập, Lạng Sơn... với thiệt hại rất nặng về trang bị.
Đây là chiến dịch đầu tiên mà bộ đội Việt Minh chủ động tấn công, làm thay đổi cục diện chiến trường: bắt đầu giành quyền chủ động chiến lược trên chiến trường chính Bắc Bộ. Chiến dịch Biên giới kết thúc ta giải phóng được nhiều vùng đất đai, khai thông tuyến biên giới Việt Trung, lực lượng quân đội ngày càng lớn mạnh, trưởng thành./.