Hang động Pê Răng Ky cách trung tâm xã Huổi Só, huyện Tủa Chùa 7 km, nằm ở độ cao trên 1.000m so với mực nước biển. Hang động dài hơn 800 m, nằm ẩn mình dưới chân vách đá, giữa một vùng núi non hùng vĩ, tạo nên bức tranh phong cảnh hữu tình với những dải núi trùng điệp tầng tầng, lớp lớp như hàng vạn con voi nằm phủ phục. Hang động gồm 3 khoang (vòm) với các cửa lớn, nhỏ khác nhau; mỗi khoang đều có một vẻ đẹp kì bí riêng.
Qua cửa hang động tới khoang thứ nhất dài hơn 100m, rộng 7-10m, cao 8-10m, nền hang động là những cột đá to đường kính 1,2 m, cao 10m màu vàng nhạt giống cột đèn hải đăng hoặc hình cây nấm khổng lồ. Hai bên vách hang động là những dải nhũ đá màu xám, bám vào nhau tạo thành những con ốc xoáy ở đuôi hay giống hình công cụ sản xuất như: cày, bừa, cuốc; một số nhũ giống hình các con vật …Đặc biệt trần hang động, nhũ đá mang nhiều hình thù kỳ lạ, đẹp mắt hiện lên như một kỳ quan bí ẩn, hùng vĩ, thách thức niềm đam mê khám phá của du khách.
Tới khoang thứ hai nằm ở vị trí cao hơn khoang thứ nhất khoảng 02m, có chiều dài 320m, rộng 10-15m, vòm cao 10-17m. Nền hang động là những khối nhũ đá lớn màu trắng, xanh xám giống hình giống cây nấm, cây thông cao chừng 15m và những hình thù đa dạng, phong phú như: san hô, viên cuội trắng ngà, tượng phật, chiếc ô, cỏ cây hoa lá xen nhau tựa như bức tranh phong cảnh được dát ánh vàng, bạc, làm cho không gian thêm phần lung linh, huyền ảo. Hai bên vách hang động là những gườm đá dài, khi gõ vào có âm thanh khác nhau, những đám nhũ đá tựa những đèn chùm to nhỏ khác nhau, như có sự bài trí của con người tạo nên khung cảnh nguy nga và lộng lẫy.
Khác hẳn so với hai khoang trước, khoang thứ ba có cấu trúc như một quần thể kiến trúc cổ xưa, với vẻ đẹp hoang sơ, cổ kính tĩnh mịch bởi nhiều cột đá, trụ đá, măng đá to, cao vút như muốn vươn tới tận trời xanh. Khoang thứ ba có chiều dài hơn 400m, cao 20 - 25m, rộng 15 - 20m. Trên vòm hang động là những chiếc đèn chùm lớn như được “trang trí” cầu kỳ, công phu, ánh sáng lấp lánh. Càng vào sâu vòm hang động càng rộng và cao, có những chiếc cột nhũ đá thạch anh hình chóp cao khoảng chục mét. Nền hang động là những tảng đá lớn, gồ ghề hình ô vuông lớn, những đường chéo tựa như chiếc bàn cờ có đường nét rõ ràng. Vách hang động là những dải nhũ lớn tựa bức tranh của thiên nhiên kỳ thú, bầu không khí trong lành sẽ làm cho chúng ta như đang sống trong khung cảnh thần tiên. Đặc biệt cuối khoang, chúng ta sẽ thực sự bất ngờ trước vẻ đẹp lộng lẫy và kì vĩ của rừng thạch nhũ đua nhau khoe sắc vây quanh hồ nước nhỏ rộng khoảng 8m, nước mát trong veo. Khối thì giống cây nấm khổng lồ, khối thì cứng cáp, sắc nhọn như gươm đao, khối lại êm dịu, hiền lành tựa áng mây... chảy dài óng ánh, tất cả đều hòa chung, tạo nên cảnh sắc của bức tranh hoành tráng mà thiên nhiên ban tặng, tạo nên sự bí ẩn, kích thích trí tò mò của người xem....
Cả 3 khoang hang động với vẻ đẹp kỳ bí luôn tạo ấn tượng và cảm xúc mạnh mẽ cho người thưởng ngoạn. Đứng dưới động, chúng ta sẽ có cảm giác như đang đứng giữa một tòa lâu đài cổ kính, có lối kiến trúc đồ sộ, hùng vĩ nhưng không kém phần lãng mạn, thơ mộng.
Hang động Pê Răng Ky là một thắng cảnh đẹp nổi tiếng giữa một vùng núi non hùng vĩ, đây là sự kết hợp hài hòa của thiên nhiên. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hang động mà còn được khám phá cảnh đẹp hữu tình hoang sơ của cao nguyên núi đá xã Tả Phìn, ngắm nhìn những thửa ruộng bậc thang trải dài, những dãy núi hùng vĩ; được tham gia phiên chợ vùng cao Tủa Chùa nổi tiếng, được thưởng thức những món ăn đậm đà bản sắc dân tộc như dê núi Tủa Chùa, thịt gà đen (gà thuốc), rượu Mông pê, chè cổ thụ san tuyết và hòa mình trong những điệu khèn, tiếng sáo dặt dìu của đồng bào dân tộc Mông nơi đây.
Di tích hang động Pê Răng Ky, xã Huổi Só, huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên đã được đơn vị chuyên môn hoàn thiện hồ sơ trình bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận xếp hạng di tích danh lam thắng cảnh cấp quốc gia năm 2017. Với vẻ đẹp hoang sơ, kỳ bí, hang động Pê Răng Ky sẽ là điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.
Hồ Thị Tình
Bảo tàng tỉnh