Trong chiến tranh bí mật là một trong những tiêu chí hàng đầu. Việc nấu ăn là việc khó giấu kín được vì ban đêm thấy lửa ban ngày thấy khói. Rất nhiều thương vong của bộ đội xuất phát từ việc “khói bốc lên giữa rừng”. Bếp Hoàng Cầm được sáng tạo trong chiến tranh đã khắc phục được điều đó, góp phần giữ bí mật, an toàn cho quân đội ta.
Bếp do đồng chí Hoàng Cầm - nguyên Tiểu đội trưởng nuôi quân của Đội trưởng Đội điều trị 8, Sư đoàn 308 Quân đội nhân dân Việt Nam - kết hợp nhiều yếu tố dân gian sáng tạo nên. Bếp rất hoàn hảo với mục tiêu giấu lửa giấu khói theo phương châm: “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”. Bếp lần đầu tiên được sử dụng trong khoảng thời gian diễn ra chiến dịch Hòa Bình 1951 - 1952 và bắt đầu được phổ biến rộng rãi vào năm 1954 khi diễn ra chiến dịch Điện Biên Phủ.
Anh nuôi Hoàng Cầm sinh ra và lớn lên ở làng Cát Nội, xã Trực Đại, tỉnh Nam Định. Sau đó gia đình anh chuyển lên sinh sống tại Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Khi cuộc kháng chiến chống Pháp bùng nổ, vào tháng 2 năm 1946, Hoàng Cầm tình nguyện nhập ngũ vào bộ đội tham gia chống Pháp. Trước khi vào quân ngũ, Hoàng Cầm có gần một năm đi làm thuê (làm đầu bếp) cho một hiệu ăn nổi tiếng ở Hà Nội. Có lẽ vì thế Hoàng Cầm được cử làm đầu bếp phục vụ ở An dưỡng đường. Anh trở thành chiến sỹ nuôi quân Đội điều trị thương binh của Đại đoàn Quân tiên phong 308 ngay từ những ngày đầu mới thành lập.
Là anh nuôi, Hoàng Cầm luôn tận tâm, tận lực với công việc nấu ăn phục vụ bộ đội nhiều chiến dịch. Khi đơn vị tham gia chiến dịch Hoàng Hoa Thám và chiến dịch Hòa Bình năm 1952, được tận mắt chứng kiến cảnh đồng đội bị thương vong nhiều, sức khỏe giảm sút do máy bay địch oanh kích và điều kiện ăn uống không đảm bảo,
Hoàng Cầm nhận ra chiến tranh ngày càng khốc liệt. Bộ đội ta chiến đấu, hy sinh không chỉ ở mặt trận giáp mặt quân thù mà hy sinh, thương vong ngay cả khi về hậu cứ nghỉ ngơi, sinh hoạt. Nguyên nhân của việc mất mát ấy có một phần do việc nấu ăn. Khói lửa từ những cái bếp nuôi quân bốc lên, máy bay địch phát hiện đã trút bom đạn xuống. Tổ anh nuôi của Hoàng Cầm và nhiều đơn vị khác phòng tránh bằng cách chuyển sang nấu ăn ban đêm, khi máy bay địch tới thì dập lửa, dội nước, nhưng nhiều khi vẫn không tránh kịp tai họa. Đang đun, dập lửa, cơm thường bị khê, sống. Nấu ăn ban đêm, ban ngày cơm nguội lạnh. Bộ đội ăn cơm sống, khê, nguội lạnh, không đảm bảo sức khoẻ.
Hoàng Cầm đã trăn trở ngày đêm suy nghĩ, mình phải làm một cái gì đó giúp cho đồng đội giảm bớt thương vong. Một buổi sáng dạo bên bờ suối, nhìn làn khói lượn lờ quanh mái bếp, Hoàng Cầm chợt nảy ra sáng kiến làm một kiểu bếp có thể nấu nướng mọi thứ ban ngày mà không sợ máy bay địch phát hiện. Sau nhiều ngày miệt mài nghiên cứu, vẽ sơ đồ một số kiểu bếp, và nhiều lần làm thử nhiệm. Hoàng Cầm đào hàng chục cái bếp khác nhau, với những kiểu bếp khoét sâu vào trong lòng đất có nhiều nhánh dẫn khói giống như hang chuột. Làm xong anh đặt nồi lên từng cái bếp, chất củi đun thử. Kết quả tạm được, nhưng lửa vẫn lộ, khói vẫn phảng phất bay lên. Không nản chí Hoàng cầm lại hì hục đào hàng chục cái bếp khác nữa. Lần này Hoàng Cầm đào các đường dẫn khói chẽ ra nhiều nhánh và dài gấp đôi. Trên rãnh dẫn khói rải cành cây rồi đổ đất san phẳng. Phía trước cửa bếp đào một hố sâu, trên lợp nilon hoặc lá vừa để đồ, vừa che ánh lửa và có hầm chứa khói, hút lửa mạnh hơn.
Hoàng Cầm đã tạo ra một kiểu bếp như ý, bếp lò khoét vào sườn đồi hoặc đào sâu xuống với những đường rãnh giống như râu mực từ bếp lò bò đi khá xa, trên rãnh được lát bằng cành cây và phủ đất ẩm tạo thành những ống thoát khói. Từ trong lò tuôn ra, khói tỏa vào khắp các rãnh, bốc lên gặp lượt đất ẩm, bị lọc và cản lại, lan ra là là trên mặt đất, thoảng nhẹ nhàng như làn sương buổi sớm. Kiểu bếp này ngay sau đó đã được phổ biến rộng rãi đến các đơn vị và được anh em nuôi quân hoan nghênh.
Với sáng kiến này, bộ đội đã được ăn cơm nóng, có nước nóng để uống trong mùa đông, các viện quân y dã chiến có nước nóng để sát trùng dụng cụ y khoa... Sáng kiến này có giá trị lớn trong thực tiễn hoạt động hành quân, chiến đấu và góp phần quan trọng giữ gìn sức khỏe cho bộ đội. Từ khi bếp Hoàng Cầm ra đời các chiến sĩ nuôi quân không còn lo sợ máy bay địch nhòm ngó mỗi khi nổi lửa, bộ đội ta không phải ăn cơm nguội do nấu vào ban đêm. Bếp Hoàng Cầm đã góp phần không nhỏ vào việc giữ gìn sức khỏe cho bộ đội, đảm bảo quân số chiến đấu cao.
Bếp do Hoàng Cầm sáng tạo rất phù hợp với bộ đội thời chiến, kín lửa, khói không bốc cao, anh nuôi nấu ăn cả ngày, cả tối, không sợ máy bay địch phát hiện. Bộ đội có cơm nóng, canh ngọt. Mỗi khi ém sát địch, anh nuôi vẫn nổi lửa đêm ngày. Tháng 10 năm 1952, đơn vị đã quyết định lấy tên người chiến sỹ sáng tạo ra để đặt tên bếp: Bếp Hoàng Cầm.
Chiến dịch Điện Biên Phủ là chiến dịch có quy mô lớn nhất trong 9 năm kháng chiến chống Pháp của quân và dân ta. Chiến dịch được tổ chức trong điều kiện địa hình hết sức phức tạp, công tác hậu cần gặp nhiều khó khăn; hỏa lực, không quân địch mạnh hơn ta. Chúng liên tục uy hiếp quân ta suốt ngày đêm. Trong giai đoạn chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ, bếp Hoàng Cầm được các đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong, dân công, công binh tham gia mở đường, sửa đường, vận chuyển lương thực phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ đã dùng bếp Hoàng Cầm đun nấu cơm nước hàng ngày mà không phải lo sợ máy bay dịch phát hiện ra khói. Bếp Hoàng Cầm đã phát huy được hiệu quả cao, đảm bảo yếu tố bí mật, bất ngờ, tránh được sự phát hiện của máy bay địch, hạn chế được thương vong cho quân ta.
Khi chiến dịch Điện Biên Phủ bước vào đợt tấn công thứ hai, đồng thời khắc phục tình trạng ngày hai bữa cơm nắm, uống nước lạnh vì cơm nước phải đem từ tuyến sau ra, bộ đội ta đã đào bếp Hoàng Cầm ngay bên hầm súng để đun nấu. Khói được dẫn vào một cái hầm con trên có dải một lượt đất mỏng và xốp nên khói tỏa ra nhè nhẹ như hơi sương, phi cơ địch không nhận ra. Tuy nhiên bếp Hoàng Cầm nhiều lần cũng bị pháo địch bắn làm tung nồi đổ gạo nên chưa hoàn toàn đảm bảo được cơm canh nóng ngon lành. Các chiến sĩ cấp dưỡng nảy ra sáng kiến đào bếp Hoàng Cầm sâu 1,8m, dài rộng 30cm, nắp dầy 1,5m có thể chịu được đạn đại bác 150mm của địch. Bộ đội ta đã đào hầm đủ sâu, rộng để đun nấu ngay trong hầm vừa an toàn và hiệu quả. Hầm có chỗ làm rau, chỗ để củi dự trữ, không còn tình trạng cứ đêm đêm phải mò đi kiếm củi ngửi thử xem củi tươi khô thế nào mà lấy về đun từng bữa. Các anh nuôi cứ yên tâm đi lại đun nấu, mặc cho địch bắn tứ tung, cứ đến giờ ăn chiều và sáng là có đủ cơm canh, nước nóng ngon lành cho đồng đội.
Trong các trận đánh đào giao thông hào bao vây, chia cắt các cụm cứ điểm địch, vây lấn tấn công quân địch trong các cụm cứ điểm thì bếp Hoàng Cầm đã phát huy được tác dụng to lớn. Dưới sự bắn phá ác liệt bằng máy bay, đại bác của địch, các bếp Hoàng Cầm ở tuyến trước, tuyến sau của bộ đội, của dân công vẫn hoạt động đều đặn, bảo đảm cơm nóng, canh nóng, nước nóng cho bộ đội, thương binh đầy đủ, chu đáo, bộ đội ta ăn no đánh thắng quân địch.
Khi trận đánh vào giai đoạn cuối, có những đơn vị của ta chỉ cách hầm chỉ huy tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ của địch không xa, trong suốt thời gian quân ta phòng ngự đào hào ngay bên sườn địch nhưng địch hoàn toàn không phát hiện ra dù mỗi ngày có hàng chục lượt máy bay trinh sát của chúng bay lượn trên bầu trời Điện Biên Phủ. Bếp Hoàng Cầm góp phần không nhỏ vào thắng lợi chung của chiến dịch Điện Biên Phủ.
Đại đoàn 308 tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử ngay từ đầu xuân 1954. Đội điều trị của Đại đoàn được bố trí ở Hồng Lếnh. Hoàng Cầm cùng anh em trong đơn vị đã hoàn thành tốt nhiệm vụ cấp dưỡng cho đơn vị, bộ đội ta được đảm bảo sức khỏe ăn no đánh thắng quân địch. Đơn vị của anh nuôi Hoàng Cầm được nhiều lần đón thư Bác Hồ, thư của đại tướng Võ Nguyên Giáp động viên. Kết thúc kháng chiến chống Pháp, Hoàng Cầm được thưởng Huy hiệu chiến sĩ Điện Biên Phủ và Huân chương Chiến thắng hạng Ba. Sau đó, được vinh dự đi trong đoàn quân Đại đoàn 308 về tiếp quản thủ đô Hà Nội (10/10/1954).
.jpg)
Bếp Hoàng Cầm
Bếp Hoàng Cầm đã cùng các đơn vị bộ đội tham gia các chiến dịch Biên Giới, Hòa Bình, Điện Biên Phủ và sau đó tiếp tục cùng các đơn vị bộ đội trong suốt thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Bếp Hoàng Cầm là một yếu tố tạo nên sự bất ngờ, bí mật cho bộ đội ta làm nên những chiến thắng và nhờ nó mà bao người lính không phải đổ máu, hy sinh. Thời gian và năm tháng qua đi, nhiều người đã quên tên anh bộ đội Hoàng Cầm mà chỉ còn nhớ tên cái bếp Hoàng Cầm của anh. Và nó đã đi vào lời bài hát làm cả triệu anh bộ đội xao xuyến khôn nguôi: “Nổi lửa lên em, đánh Mỹ đêm ngày... Đôi quang gánh nặng tình yêu đất nước. Hơi bếp Hoàng Cầm sưởi ấm khắp nơi nơi...”.
Nguyễn Thúy